Ích mẫu (Leonurus japonicus Houtt.) là dược liệu được sử dụng lâu đời trong y học cổ truyền cũng như trong y học hiện đại ở Việt Nam và nhiều nước trên thế giới. Ích mẫu có nhiều tác dụng như trị kinh nguyệt không đều, chữa máu ứ trệ, đau bụng hành kinh, chữa mề đay, viêm thận phù thũng.
I. Thông tin về cây Ích mẫu
Tên tiếng Việt: Ích mẫu, Sung uý, Chói đèn, Làm ngài, Xác diến (Tày), Chạ linh lo (Thái)
Tên khoa học: Leonurus japonicus Houtt.
Họ: Lamiaceae (Hoa môi)
Công dụng: Thuốc điều kinh, chữa đau bụng kinh, phù thũng, bạch đới (cả cây). Phối hợp với Chàm mèo làm thuốc gây sảy thai. Còn dùng chữa cao huyết áp, tiêu độc, viêm thận, phù.
II. Kỹ thuật trồng
1. Lựa chọn vùng trồng
Nơi đất màu mỡ, dễ thoát nước, hơi ẩm. Nên chọn những vùng đất cao ráo, có khí hậu ôn hòa, thuận lợi việc tưới tiêu và thoát nước. Đất trồng thuộc loại đất thịt nhẹ pha cát, nhiều mầu.
2. Thời vụ trồng
Vụ Đông Xuân: gieo từ giữa tháng 10 đến giữa tháng 11 (dương lịch). Riêng các vùng bãi, ven sông hay có nước sớm nên gieo vào giữa tháng 9, thời vụ này cho kết quả cao nhất vì hạt gieo xuống đất còn đủ ẩm, lúc này độ ẩm đất thường là 80%, nhiệt độ trung bình trong tháng là 21-23oC nên hạt nảy mầm tốt.
Vụ Xuân Hè: gieo từ giữa tháng 1 đến giữa tháng 2, lúc này có mưa xuân, nhiệt độ lúc này thấp hơn tháng 10-11 vì thế chọn ngày nắng ấm để gieo.
3. Chọn hạt giống
Mô tả hạt giống:
- Hạt Ích mẫu có hình tam giác, một đầu cụt, rốn hạt nằm ở đầu nhọn tiếp giáp với đế hoa.
- Hạt nhỏ có chiều dài 1,5-2mm, chiều rộng hạt từ 0,5- 1mm, độ dày vỏ hạt khoảng 0,01mm, vỏ mỏng, cứng có màu nâu đen, mặt vỏ nhẵn, ruột hạt màu trắng ngà.
4. Kỹ thuật làm đất
Làm đất tơi xốp, cày sâu để ải, nhặt sạch cỏ dại, lên luống để dễ chăm sóc
Luống cần làm cao 20-25cm, làm phẳng mặt luống bằng bừa. Mặt luống rộng 80-100cm; rãnh luống 20-30cm.
5. Kỹ thuật trồng
Gieo thẳng hạt, sau đó phủ kín một lớp đất mỏng lấp kín hạt và tưới ẩm thường xuyên.
- Sau khoảng từ 5-7 ngày hạt bắt đầu mọc, cần theo dõi để giặm tỉa định cây nhằm giữ mật độ, khoảng cách thích hợp. Thường để mật độ khoảng 30-35 cây/m2, khoảng cách 20x15cm.
6. Phân bón và kỹ thuật bón phân
LƯỢNG PHÂN BÓN (CHO 1000M2)
- Phân vi sinh: 50-60kg
- Phân tổng hợp NPK 16-16-8: 70-80kg
- Phân đạm ure: 18-21kg
Ngoài ra có thể sử dụng phân chuồng hoai mục thay thế cho phân vi sinh và phân tổng hợp NPK 16-16-8. Lượng dùng cho 1000m2 là 1000-1200kg
KỸ THUẬT BÓN PHÂN
* Bón lót:
- Bón toàn bộ phân vi sinh và phân NPK 16-16-8 với lượng nêu trên. Có thể thay thế bằng phân chuồng đã ủ hoai mục với lượng 1000-1200kg/1000m2.
- Bón lót toàn bộ lượng phân trên trước khi gieo hạt. Nếu gieo vãi thì bón trên toàn bề mặt, nếu gieo hàng thì bón theo rạch.
* Bón thúc:
Tùy thuộc vào độ sinh trưởng, phát triển của cây theo từng thời kỳ, sử dụng phân đạm ure chủ yếu để bón thúc cho phù hợp; thông thường bón thúc vào các thời kỳ sau:
- Sau khi gieo hạt được 30 ngày: lượng tưới 5-6kg/1000m2.
- Sau khi gieo hạt được 50 ngày: bón tiếp 8-9kg/1000m2
- Sau khi gieo hạt được 65 ngày: bón tiếp 5-6kg/1000m2
Chú ý: trước thời điểm thu hoạch khoảng 15-20 ngày không bón thúc bất kỳ loại phân nào để tránh dư lượng phân bón tồn tại trong sản phẩm dược liệu.
7. Làm cỏ, tưới nước
Phải định kỳ làm cỏ, xới xáo nhất là thời kỳ cây còn nhỏ để cây con không bị cỏ lấn át.
Số lần làm cỏ tùy theo mức độ cỏ mọc. Việc làm cỏ nên kết hợp với bón thúc đạm; xáo rãnh, hót luống nhằm tránh tình trạng ngập úng, lay đổ khi gặp mưa gió.
Ích mẫu là cây ưa ẩm, nhưng không chịu úng. Cần tưới nước đủ ẩm cho cây, nhất là sau khi trồng cần phải giữ ẩm thường xuyên. Nếu trời mưa to, ngập úng cần tháo nước triệt để.
8. Sâu bệnh hại
Rệp hại lá
- Đặc điểm gây hại: Ích mẫu hay bị rệp hại lá vào thời kỳ nắng hạn.
- Biện pháp phòng trừ: Trừ bằng cách thủ công: Ngắt bỏ các cành lá bị rệp hại, mang đi xa ra khỏi khu ruộng rồi đốt hoặc vùi trong đất. Hoặc dùng thuốc Trebon 10 EC. Cách dùng: Phun dung dịch thuốc lên thân, lá khi rệp mới xuất hiện. Lượng dùng: 12-15ml thuốc với 10 lít nước, dùng 0,7 lít thuốc cho 1ha. Thời gian cách ly: ít nhất 14 ngày trước khi thu hoạch)
Bệnh héo thân
- Đặc điểm gây hại: Lúc cây trưởng thành thường thấy bệnh héo thân, héo cành tuy nhiên mức độ không nhiều.
- Biện pháp phòng trừ: Biện pháp chủ yếu là tăng cường chăm sóc, vệ sinh đồng ruộng (làm sạch cỏ, xới xáo).
9. Thời điểm thu hái
Ích mẫu được thu hoạch vào thời điểm khi cây đang nở rộ hoa 70-80%, Cành, thân và lá khi thu không vàng, không bị nhiễm bệnh; không bị dính đất cát, không bị dập nát, không bị thối.
DỰ ÁN: “Nhân rộng sáng kiến thương mại sinh học trong lĩnh vực dược liệu ở Việt Nam”
