Hệ thống thần linh tứ phủ trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt, là tổng thể các vị thần linh được sắp đặt thứ tự trên dưới mà nhân dân tôn kính phụng thờ trong hệ thống, cũng như cách bài trí trong đền điện phủ thờ Mẫu theo thứ bậc trên dưới tương ứng với các vị trí của các vị thần linh.
Hệ thống thần linh Tứ Phủ
Quan Thế Âm Bồ Tát
Nhiều người cho rằng Tứ Phủ Vạn Linh hoàn toàn không có liên quan đến Đạo Phật, tuy nhiên trái lại Đạo Phật lại có vị trí quan trọng trong hệ thống Tứ Phủ. Chúng ta thường thấy tại các ngôi đền thuộc Tứ Phủ thường đặt tượng thờ Bồ Tát thờ tự, cung kính. Ngoài ra trong các bài văn khấn Tứ Phủ cũng thỉnh đến Bồ Tát. Và ngược lại, trong các ngôi chùa ở đồng bằng Bắc Bộ thường sau chùa có ban thờ Mẫu theo lối “Tiền Phật – Hậu Mẫu”, nói như vậy để thấy rằng vai trò và tầm ảnh hưởng qua lại của 2 tín ngưỡng này đan sen hòa đồng, hòa hợp theo dòng chảy lịch sử hình thành văn hóa tâm linh của người Việt.
Vì vậy, trong các khóa hầu khai đàn, thường có các nghi thức thỉnh Phật tuyên kinh, hoặc khi hầu tráng bóng Mẫu thì đều có nghi thức thỉnh phật và Bồ Tát Quan Thế Âm là một hình tượng đại diện cho Đạo Phật xếp hàng đầu trong hệ thống thần linh tứ phủ.
Đức Vua Cha
Đức Vua Cha là những vị thần đứng đầu tứ phủ trong vũ trụ, xếp hàng thứ 2 trong hệ thống Tứ Phủ Vạn Linh trong tín ngưỡng thờ Mẫu. Các ngài có quyền năng tối linh, ra lệnh cho các vị thần khác. Các ngài có đền thờ riêng. Tại các ngôi đền khác, ngài có ban thờ riêng nhưng không phải tại vị trí cao nhất. Bởi vị trí cao nhất, theo quan niệm thờ tự tại đền điện Việt Nam, thì vị trí này là hậu cung luôn là nơi thờ Tam tòa Thánh Mẫu.
Các vị Đức Vua Cha bao gồm:
- Vua Cha Thiên Phủ (vùng trời) – Danh hiệu: Ngọc Hoàng Thượng Đế – Màu sắc đại điện: màu vàng
- Vua Cha Thủy Phủ (vùng sông nước) – Danh hiệu: Vua Cha Thủy Quốc Động Đình – Màu sắc đại diện: màu trắng.
- Vua Cha Nhạc Phủ (vùng rừng núi) – Danh hiệu: Đức Tản Viên Sơn Thánh – Màu sắc đại diện: màu xanh.
Quan Nam Tào – Bắc Đẩu
Bên cạnh Đức Vua Cha thường có :
- Quan Nam Tào
- Quan Bắc Đẩu
Đây là các vị thần trông coi giúp việc cho vua cha. Các ngài không xuất hiện trong nghi thức hầu đồng và cũng không có đền thờ riêng. Tuy nhiên, các ngài được phối thờ tại nhiều đền điện thuộc hệ thống thần linh Tứ Phủ hai bên cạnh Đức Vua Cha..
>>> Xem thêm: Quan Nam Tào Bắc Đẩu là ai ?
Thánh Mẫu
Thánh Mẫu là các vị Thánh Mẫu đứng đầu các phủ. Theo quan niệm Tứ Phủ vạn linh bao gồm 4 vị Mẫu có quyền uy tối cao, còn theo quan điểm Tam Phủ Công Đồng thì có 3 vị thánh Mẫu.
Tứ Phủ Thánh Mẫu bao gồm:
- Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên (Thiên Phủ) – Danh hiệu: Thanh Vân Công Chúa – Màu sắc: màu xanh hoặc màu hồng.
- Mẫu Đệ Nhị Địa Tiên (Địa phủ) – Danh hiệu: Liễu Hạnh Công Chúa – Màu sắc: màu đỏ
- Mẫu Đệ Tam Thủy Cung (Thoải phủ) – Danh hiệu: Xích Lân Công Chúa – Màu sắc: màu trắng
- Mẫu Đệ Tứ Nhạc Tiên (Nhạc Phủ) – Danh hiệu: Sơn Lâm Công Chúa – Màu sắc: màu xanh
Tam Tòa Thánh Mẫu bao gồm:
Giống như Đức Vua Cha, mỗi vị thánh mẫu mang quyền phép phụ trách mỗi vùng miền riêng biệt gồm vùng trời, núi rừng, vùng nước và vùng đất. Tại các ngôi đền trên đất Bắc, Tam Tòa Thánh Mẫu được thờ tự phổ biến và được đặt tại vị trí cao nhất và cung kính nhất tại cấm cung hay hậu cung. Các Mẫu thường có có các thánh cô theo hầu và giúp việc (Tứ Phủ Thánh Cô sẽ được nêu ở mục sau).
Khi loan giá ngự đồng, các Mẫu chỉ hầu tráng bóng và tuyên kinh, tuyệt đối không tung khăn, đây là điều các thanh đồng cần đặc biệt lưu ý.
Nhị vị Thánh Chầu Chầu Quỳnh Chầu Quế
Nhị vị Thánh Chầu là hai vị:
- Quỳnh Hoa Công Chúa
- Quế Hoa Công Chúa
Hai vị thành chầu hầu cận kề bên cạnh Thánh Mẫu Thần chủ trong hàng Tam Tòa thánh mẫu được gọi chung là Quỳnh Quế Công Chúa.
Kíp vời Quỳnh , Quế theo chân
Đồi Ngang,phố Cát làm thần bốn phương
Tiếng đồn nức đến đế vương
Tiên Hương Vân Cát khói hương phụng thờ.
Tuy nhiên, trong nghi thức hầu đồng hiện không có các giá Chầu Quỳnh Chầu Quế.
>>> Xem thêm: Nhị vị Thánh Chầu: Chầu Quỳnh Chầu Quế
Ngũ Vị Tôn Quan
Ngũ Vị Tôn Quan là các vị quan lớn được cho là con của Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình, đều từ thiên đình giáng hạ vào nước Nam là các vị tướng có công lớn giúp Vua Cha đánh thắng giặc ngoại xâm trên 8 cửa biển từ thời Hùng Vương Thập Bát, đến khi thác hóa lại hộ quốc an dân, Ngũ Vị Tôn Quan bao gồm:
Tứ Phủ Chầu Bà
Tứ phủ Chầu Bà xếp hàng thứ 3 liền kề sau hàng Ngũ Vị Tôn Quan, nhân gian gọi là thập nhị Tiên nương hoặc thập nhị chầu bà. Gồm mười hai vị chầu bà cai quản khắp bốn phương tám hướng trải từ vùng rừng đến vùng nước. Các vị đều được coi là hóa thân, người phục vụ trực tiếp của các vị Thánh Mẫu.
Các vị Chầu Bà thường về giá ngự về đồng nên được con nhang đệ tử xa gần đều biết rõ về thần tích, rõ ràng về nơi thờ tự riêng. Tứ phủ Chầu Bà bao gồm:
Tứ Phủ Quan Hoàng
Tứ Phủ Quan Hoàng hay còn được gọi là Thập Vị Ông Hoàng, xếp dưới hàng Tứ Phủ Chầu Bà. Thập vị Quan Hoàng đều có gốc tích là con trai Vua Cha Bát Hải Động Đình, tuy nhiên các vị quan Hoàng thường được địa phương hóa mà gắn với một nhân vật lịch sử thường là các danh tướng có công dẹp loạn cứu nước, đóng góp vào công cuộc khai sáng, mở mang đất nước, giúp đỡ nhân dân ổn định cuộc sống.
Trong số 10 ông thì có ba ông thường về giáng đồng gồm Quan Hoàng Bơ Thoải, Quan Hoàng Bảy và Quan Hoàng Mười. Bởi vậy, đây cũng là ba vị thánh hoàng được nhân dân biết đến nhiều hơn cả.
Tứ Phủ Thánh Cô
Tứ Phủ Thánh Cô là những vị thánh cô hầu cận các vị Thánh mẫu hoặc các Chầu. Người ta thường có lời tấu để cô kêu thay lạy đỡ trước cửa Thánh Mẫu để Mẫu chứng cho lòng thành của con nhang đệ tử.
Tứ Phủ Thánh Cậu
Tứ Phủ Thánh Cậu là các thánh cậu hầu cận bên các thánh hoàng. Các cậu là những người nam thiếu niên thác hóa khi còn nhỏ tuổi nhưng thông minh hiển linh thánh các bé Thánh . Trong các vị Thánh Cậu thì chỉ có 4 vị được cắt cử đi chấm linh nhận đồng và loan giá ngự đồng gồm Cậu Hoàng Cả, Cậu Hoàng Đôi , Cậu Hoàng Bơ và Cậu Bé. Cậu Bơ và Cậu Bé là hai thánh cậu thường xuất hiện tại tất cả các buổi hầu đồng.
- Cậu Hoàng Cả (Thiên Phủ) – Màu sắc đại diện: màu đỏ
- Cậu Hoàng Đôi (Nhạc Phủ) – Màu sắc đại diện: màu xanh lá
- Cậu Hoàng Bơ (Thoải Phủ) – Màu sắc đại diện: màu trắng.
- Cậu Hoàng Tư – Màu sắc đại diện: màu vàng
- Cậu Quận Đồi Ngang – Màu sắc đại diện: màu đỏ
- Cậu Bé Bản Đền (Nhạc Phủ) – Màu sắc đại diện: màu xanh.
Hạ Ban Ngũ Hổ Xà Thần
Hạ Ban gồm các vị thánh là Quan Ngũ Hổ và Xà Thần. Các vị được đặt ban thờ ở phía dưới điện thờ Mẫu. Quan Ngũ Hổ và Xà Thần cũng có giá hầu nhưng phải những thầy đồng cựu có căn thật mới hầu được.
Trên đây là hệ thống các vị thần linh trong hệ thống Tứ Phủ Vạn Linh của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ của người Việt. Ngoài các vị thần linh trên, trong hệ thống tứ phủ còn phối thờ các vị chúa, vị thánh sau.
Ngoài ra: Các vị thánh được phối thờ cùng hệ thống thần linh Tứ Phủ
Giống với Tứ Phủ Quan Hoàng, hay hệ thống Mẫu thần, các vị nam nữ thần được phối thờ cùng Tứ Phủ là những vị xuất thân từ nhân dân nhưng sau này trở thành nhân vật lớn, có công lao đóng góp cho đất nước, thường góp công trong các trận chiến dẹp giặc xâm lăng tại các đời vua khác nhau được nhân dân biết ơn, cung kính và lập đền thờ cung phụng mãi về sau.
Hệ thống Mẫu Thần
Mẫu Thần là những vị mẫu bà được nhân dân tôn xưng, thờ phụng, lập đền thờ do có công lao lớn đối với việc cải thiện đời sống nhân dân.
- Mẫu Đầm Đa – Danh hiệu: Quốc Mẫu Âu Cơ
- Tứ Vị Vua Bà – Danh hiệu: Tứ vị Thánh Nương
- Mẫu Thiên Y A Na – Nguồn gốc: nữ thần Po Nagar của người Chăm – Danh xưng: Thiên Y A Na hoặc Bà Chúa Ngọc
- Quốc Mẫu Hoàng Thái Hậu Ỷ La – Danh hiệu: Nguyên Phi Ỷ Lan
Lục Phủ Tôn Ông
Hệ thống thần linh trong tòa Sơn Lâm Sơn Trang
Xem chi tiết tại: Hệ thống thần linh trong tòa Sơn Lâm Sơn Trang
Bát Bộ Sơn Trang
Bát Bộ Sơn Trang là tám vị tướng Sơn Trang hầu cận mẫu Thượng Ngàn. Con số 8 đại diện cho 8 phương trời đất. Chúa Sơn Trang ngự ở giữa tám vị đại diện cho vị thánh mẫu ở trung tâm trời đất. Tương truyền, các vị này là 8 vị tướng phù giúp An Dương Vương giữ nước. Đồng thời các vị cũng hiển linh giúp Hai Bà Trưng và các đời vua sau này.
Xem thêm: Bát bộ Sơn Trang là ai ?
Thập Nhị Tiên Nàng
Thập nhị tiên nàng
Tam vị Chúa Mường
- Chúa Đệ Nhất Tây Thiên – Danh hiệu: Tây Thiên Quốc Mẫu, Chúa Bói Đệ Nhất – Màu đại diện: màu đỏ.
- Chúa Đệ Nhị Nguyệt Hồ – Danh hiệu: Chúa Bói Đệ Nhị, Chúa Nguyệt Hồ – Màu sắc đại diện: màu xanh lá.
- Chúa Đệ Tam Lâm Thao – Danh hiệu: Chúa Lâm Thao, Chúa Bói Đệ Tam – Màu sắc đại diện: màu trắng.
Các vị Chúa Bà và nữ thần
Thánh Cô Bản Đền Bản Cảnh
Cô Bản Đền Bản Cảnh là tiên cô không thuộc hàng chính thống trong hệ thống thần linh Tứ Phủ. Tại mỗi đền, người ta thường có ban thờ cô (cô bé bản đền). Danh xưng cô sẽ được đặt theo tên của ngôi đền đó. Cô được hầu đồng sau giá cô bé, y phục phụ thuộc vào từng vùng.
Hệ thống Nam Thần
Hệ thống Nam thần gồm các vị thần có thần tích nghiêng nhiều yếu tố huyền huyễn thể hiện ước mơ, khao khát sức mạnh chống lại thiên tai, lũ lụt, bảo vệ cuộc sống bình yên, êm ấm của nhân dân địa phương.
- Thần Bạch Hạc
- Thần Độc Cước
- Linh Lang Đại Vương
- Thần Long Đỗ
- Huyền Thiên Trấn Vũ
- Hỏa Thần
- Thần Phổ Tế và Nam Hải
- Ông Bảy Đá Thiên
Công đồng Trần Triều
Tín ngưỡng thờ Công Đồng Trần Triều, đứng đầu là Đức Thánh Trần, là tín ngưỡng dân gian của người Việt, được hình thành qua quá trình thánh hóa, thần hóa các nhân vật lịch sử có thật thời nhà Trần. Những người có công lớn trong cuộc kháng chiến 3 lần chống quân Nguyên Mông, giữ yên nước nhà. Trong đó, người được nhân dân ghi nhớ công ơn nhất và tôn sùng nhất đó chính là Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Trong tâm thức người dân, ông là người phù hộ cho sự nghiệp chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước, thời bình, ông bảo hệ quốc thái dân an, giúp nhân dân diệt trừ tà ma, chữa bệnh, ban tài phát lộc.
Công đồng Trần Triều gồm các vị thánh:
- Đức Đại Vương Trần Triều – Danh hiệu: Đức Thánh Trần, Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn – Màu đại diện: màu đỏ
- Vương Phụ – An Sinh Vương Trần Liễu.
- Vương Mẫu – Thuận Thiên Hoàng Hậu và Thiên Đạo Quốc Mẫu
- Phu nhân – Thiên Thành Công Chúa/ Nguyên Từ Quốc Mẫu
- Tứ Vị Vương Tử – con trai Đức Thánh Trần – Màu đại diện: màu đỏ – gồm các vị thánh:
- Đức Thánh Cả
- Đức Thánh Phó
- Đức Thánh Tam
- Đức Thánh Tứ
- Nhị Vị Vương Cô
- Vương Cô Đệ Nhất – Màu đại diện:màu đỏ
- Vương Cô Đệ Nhị – Màu đại diện: màu vàng hoặc xanh lá
- Lục Tướng Trần Triều – Màu sắc đại diện: màu đỏ
- Phạm Ngũ Lão
- Yết Kiêu
- Dã Tượng
- Nghĩa Xuyên tướng quân
- Hùng Thắng tướng quân
- Huyền Quang tướng quân
- Đức Ông Tả Hữu
- Vương Tôn
- Cô Bé Cửa Suốt – Màu sắc đại diện: màu trắng
- Cậu Bé Cửa Đông – Màu sắc đại diện: màu vàng hoặc trắng
- Ngũ Hổ Đại Tướng: gần tương tự hạ ban trong hệ thống thần linh Tứ Phủ
>>> Nhấn Subscribe để theo dõi các video về Phủ Dầy Nam Định tại kênh: Phủ Dầy Nam Định Official – YouTube
