Rối loạn đa nhân cách là bệnh lý tâm thần hiếm gặp trong dân số. Triệu chứng của bệnh đa nhân cách là gì? Nguyên nhân ra sao? Dấu hiệu của bệnh nhân rối loạn đa nhân cách như thế nào? Bệnh có chữa được không?
Bệnh đa nhân cách là gì?
Bệnh đa nhân cách là gì?
Rối loạn đa nhân cách (multiple personality disorder), ngày nay đã được đổi tên thành rối loạn nhân cách phân li (dissociative identity disorder)
Tên gọi rối loạn đa nhân cách được sử dụng cho đến năm 1994, khi tên được thay đổi để phản ánh sự hiểu biết tốt hơn về tình trạng, cụ thể là bệnh được đặc trưng bởi sự phân mảnh hoặc phân tách danh tính, thay vì tăng sinh hoặc tăng trưởng các tính cách riêng biệt. Các triệu chứng của rối loạn đa nhân cách không thể được giải thích là tác động tâm lý trực tiếp rối loạn chất dẫn truyền thần kinh hoặc do bệnh lý khác.
Rối loạn đa nhân cách là một tình trạng hiếm gặp trong đó hai hoặc nhiều trạng thái khác biệt, hoặc trạng thái tính cách, có mặt luân phiên kiểm soát một cá nhân. Một số người mô tả đây là một trải nghiệm về trạng thái “lên đồng” (possession state). Rối loạn đa nhân cách còn có tình trạng người đó bị mất trí nhớ quá rộng mà không giải thích được bằng nguyên nhân khác.
Ở nhiều nơi trên thế giới, trạng thái “lên đồng” là một phần bình thường của một thực hành văn hóa hoặc tâm linh. Danh tính giống như sở hữu thường biểu hiện như những hành vi dưới sự kiểm soát của một linh hồn hoặc sinh vật siêu nhiên khác. Các trạng thái “lên đồng” chỉ trở thành một rối loạn khi chúng không mong muốn, gây ra đau khổ hoặc suy yếu và không được chấp nhận như là một phần của thực hành văn hóa hoặc tôn giáo.
Rối loạn đa nhân cách được cho là một tình trạng tâm lý phức tạp có khả năng gây ra bởi nhiều yếu tố, bao gồm chấn thương nghiêm trọng trong thời thơ ấu (thường là cực đoan, bạo hành thể chất, bạo hành tình dục hoặc bạo hành tình cảm lập đi lập lại).
Rối loạn đa nhân cách là một dạng phân ly tâm thần nghiêm trọng- nghĩa là một quá trình tinh thần tạo ra mà thiếu sự kết nối trong suy nghĩ, ký ức, cảm xúc, hành động hoặc ý thức của một người. Rối loạn đa nhân cách được cho là có nguồn gốc từ sự kết hợp của các yếu tố có thể bao gồm chấn thương mà người đó gặp phải. Khía cạnh đa nhân cách được cho là một cơ chế đối phó – người thực sự tắt hoặc tách bản thân khỏi một tình huống quá bạo lực, đau thương hoặc đau đớn để tiếp nhận những sang chấn phù hợp với ý thức của mình.
Rối loạn đa nhân cách phản ánh sự thất bại trong sự tương tác giữa các khía cạnh khác nhau của bản sắc, trí nhớ và ý thức ở một người. Nói một cách dễ hiểu, một người có một tên riêng biểu hiện tính cách cá nhân thụ động, phụ thuộc, luôn cảm thấy tội lỗi và trầm cảm. Nhưng lúc trong tầm kiểm soát, trạng thái của người đó thay đổi, có thể được trải nghiệm như thể người có danh tính đó có một lịch sử, hình ảnh bản thân và bản sắc riêng biệt. Có khi cùng một cá nhân đó nhưng những đặc điểm ban đầu được thay thế, bao gồm tên, tuổi và giới tính, ngôn ngữ được sử dụng, kiến thức chung và tâm trạng tốt chiếm ưu thế. Một số trường hợp hoặc yếu tố gây căng thẳng có thể gây ra một sự thay đổi cụ thể xuất hiện. Các danh tính khác nhau của người đó có thể từ chối kiến thức về nhau, chỉ trích lẫn nhau hoặc có vẻ như là xung đột.
Ai dễ bị bệnh rối loạn đa nhân cách?
Trong khi các nguyên nhân của rối loạn đa nhân cách vẫn còn mơ hồ, nghiên cứu chỉ ra rằng nó có khả năng là một phản ứng tâm lý đối với các căng thẳng giữa mỗi cá nhân và môi trường, đặc biệt là trong những năm đầu tuổi thơ khi bỏ bê hoặc lạm dụng tình cảm có thể cản trở sự phát triển nhân cách. Có đến 99% cá nhân có chứng rối loạn đa nhân cách đã nhận ra tiền sử cá nhân về rối loạn đe dọa tính mạng, đàn áp lập đi lập ở giai đoạn phát triển (bạo hành thể chất) nhạy cảm của thời thơ ấu (thường là trước 6 tuổi).
Rối loạn đa nhân cách cũng có thể xảy ra khi đã có sự bỏ bê dai dẳng hoặc lạm dụng tình cảm, ngay cả khi KHÔNG có lạm dụng thể chất hoặc tình dục. Các phát hiện cho thấy trong các gia đình mà cha mẹ khiến trẻ sợ hãi và có tính cách không thể đoán trước, con cái có thể trở nên đa nhân cách. Các nghiên cứu chỉ ra rối loạn đa nhân cách ảnh hưởng khoảng 1% dân số.
Nguyên nhân của bệnh rối loạn đa nhân cách?
Tại sao một số người phát triển rối loạn đa phân cách không hoàn toàn được hiểu, nhưng thông qua các thông kê y khoa về lịch sử của những cá nhân có rối loạn đa nhân cách báo cáo đa phần họ đã trải qua lạm dụng thể chất và tình dục nghiêm trọng trong thời thơ ấu.
Các rối loạn có thể bắt đầu xuất hiện ở mọi lứa tuổi. Những người mắc rối loạn đa nhân cách có thể có các triệu chứng sau chấn thương (ác mộng, hồi tưởng hoặc phản ứng giật mình) hoặc rối loạn căng thẳng sau chấn thương. Một số nghiên cứu cho thấy rối loạn đa nhân cách phổ biến hơn ở những người trong gia so với dân số nói chung.
Dấu hiệu nhận biết bạn bị bệnh rối loạn đa nhân cách?
Các triệu chứng của rối loạn đa nhan cách bao gồm:
- Mất trí nhớ đáng kể về thời gian, con người và sự kiện cụ thể
- Trải nghiệm ngoài cơ thể, chẳng hạn như cảm giác như bạn đang xem một bộ phim của chính minh
- Các vấn đề về sức khỏe tâm thần như trầm cảm, lo lắng và suy nghĩ tự tử
- Cảm giác tách rời khỏi cảm xúc, hoặc cảm xúc tê liệt
- Thiếu ý thức về bản thân
Các triệu chứng của rối loạn đa nhân cách phụ thuộc vào loại rối loạn đã được chẩn đoán. Có ba loại rối loạn đa nhân cách được định nghĩa trong Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM):
Mất trí nhớ phân ly
Triệu chứng chính là khó nhớ thông tin quan trọng về bản thân mình. Mất trí nhớ phân ly có thể bao quanh một sự kiện cụ thể, chẳng hạn như một cuộc chiến hoặc lạm dụng, hoặc hiếm hơn, thông tin về danh tính và lịch sử cuộc sống. Khởi phát cho một giai đoạn mất trí nhớ thường là đột ngột, và một giai đoạn có thể kéo dài vài phút, giờ, ngày, hoặc, hiếm khi, tháng hoặc năm. Không có tuổi trung bình khởi phát, và một người có thể trải qua nhiều đợt mất tri như vậy trong suốt cuộc đời của họ.
Rối loạn cá nhân hóa
Rối loạn này liên quan đến cảm giác tách rời liên tục từ hành động, cảm xúc, suy nghĩ và cảm giác như thể họ đang xem một bộ phim (nhân cách hóa). Đôi khi những người này có thể cảm thấy như mọi người và mọi thứ trên thế giới xung quanh họ là không thật (sự rối loạn hiện thực). Một người có thể trải qua tình trạng nhân cách hóa hoặc rối loạn hiện thực hoặc cả hai. Độ tuổi khởi phát trung bình là 16, mặc dù các giai đoạn cá nhân hóa có thể bắt đầu ở bất cứ đâu từ sớm đến giữa tuổi thơ. Ít hơn 20% những người mắc chứng rối loạn này bắt đầu trải qua các đợt rối loạn cá nhân hóa sau 20 tuổi.
Rối loạn nhận dạng phân ly
rối loạn này được đặc trưng bởi xen kẽ giữa nhiều danh tính. Một người có thể cảm thấy như một hoặc nhiều giọng nói đang cố kiểm soát trong đầu họ. Thông thường những danh tính này có thể có tên, đặc điểm, phong cách và giọng nói riêng biệt. Những người mắc rối loạn đa nhân cách sẽ trải qua những khoảng trống trong trí nhớ về các sự kiện hàng ngày, thông tin cá nhân và lịch sử chấn thương. Phụ nữ có nhiều khả năng được chẩn đoán, vì họ thường xuyên xuất hiện với các triệu chứng phân ly cấp tính. Đàn ông có xu hướng từ chối các triệu chứng và lịch sử chấn thương của mình, và thường thể hiện hành vi bạo lực hơn, thay vì mất trí nhớ hoặc các trạng thái trốn chạy. Điều này có thể dẫn đến chẩn đoán âm tính giả tăng cao.
Những người “thay đổi” hoặc danh tính khác nhau có tuổi, giới tính hoặc chủng tộc riêng. Mỗi người có tư thế, cử chỉ và cách nói chuyện riêng biệt. Đôi khi những người thay đổi là những người tưởng tượng; đôi khi những người tưởng tượng đó là động vật. Khi mỗi tính cách bộc lộ chính nó và kiểm soát hành vi và suy nghĩ của từng cá nhân, nó được gọi là “chuyển đổi”. Việc chuyển đổi có thể mất vài giây đến vài phút đến vài ngày. Khi bị thôi miên, “sự thay đổi” hoặc danh tính khác nhau của người đó có thể rất đáp ứng với các yêu cầu của nhà trị liệu.
Các triệu chứng khác của rối loạn nhận dạng phân ly có thể bao gồm đau đầu, mất trí nhớ, mất định vị được thời gian, “lên đồng” bệnh lý. Một số người mắc chứng rối loạn đa nhân cách có xu hướng tự bức hại, tự phá hoại và thậm chí là bạo lực (cả tự gây ra cho bản thân và làm hại người khác). Ví dụ, một người mắc chứng rối loạn đa nhân cách có thể thấy mình làm những việc họ thường không làm, chẳng hạn như lái xe quá tốc độ, lái xe liều lĩnh hoặc ăn cắp tiền từ chủ nhân hoặc bạn bè của họ, nhưng họ cảm thấy họ bị ép buộc phải làm điều đó. Một số mô tả cảm giác này như là một hành khách trong cơ thể của họ chứ không phải là người lái xe. Nói cách khác, họ thực sự tin rằng họ không có sự lựa chọn.
Những bệnh lý tâm thần khác có thể đi kèm cùng bệnh rối loạn đa nhân cách là gì?
Cùng với sự rối loạn nhận dạng phân ly hoặc rối loạn cá nhân hóa, những người bị rối loạn phân ly có thể gặp một số vấn đề tâm thần khác, bao gồm các triệu chứng:
- Trầm cảm
- Tâm trạng lâng lâng
- Xu hướng tự sát
- Rối loạn giấc ngủ (mất ngủ, sợ hãi ban đêm và đi bộ khi ngủ)
- Lo lắng, hoảng loạn và ám ảnh (hồi tưởng, phản ứng với kích thích hoặc “kích hoạt”)
- Lạm dụng rượu và ma túy
- Các triệu chứng giống như loạn thần (bao gồm ảo giác thính giác và thị giác)
- Rối loạn ăn uống
Bệnh rối loạn đa nhân cách được chẩn đoán như thế nào?
Các bác sĩ chẩn đoán rối loạn đa nhân cách dựa trên đánh giá các triệu chứng và tiền sử cá nhân. Một bác sĩ có thể thực hiện các xét nghiệm để loại trừ các tình trạng thể chất có thể gây ra các triệu chứng như mất trí nhớ và cảm giác không thật (ví dụ, chấn thương đầu, tổn thương não hoặc khối u, thiếu ngủ hoặc nhiễm độc). Nếu nguyên nhân thực thể được loại trừ, một chuyên gia sức khỏe tâm thần thường được tư vấn để đánh giá.
Nhiều đặc điểm của rối loạn đa nhân cách có thể bị ảnh hưởng bởi nền tảng văn hóa của một người. Trong trường hợp rối loạn nhận dạng phân ly và mất trí nhớ phân ly, bệnh nhân có thể xuất hiện với các cơn động kinh không giải thích được, không bị động kinh, tê liệt hoặc mất cảm giác.
Ở những nơi mà sự “lên đồng” là một phần của niềm tin văn hóa, danh tính bị phân tách của một người mắc rối loạn đa nhân cách có thể ở dạng linh hồn, thần, quỷ hoặc động vật. Liên hệ liên văn hóa cũng có thể ảnh hưởng đến các đặc điểm của bản sắc khác.
Ví dụ, một người ở Ấn Độ tiếp xúc với văn hóa phương Tây có thể trình bày với một người thay đổi người Viking chỉ biết nói tiếng Anh. Trong các nền văn hóa có điều kiện xã hội rất hạn chế, chứng hay quên thường được kích hoạt bởi căng thẳng tâm lý nghiêm trọng như xung đột do áp bức. Cuối cùng, các trạng thái tự nguyện gây ra sự cá nhân hóa có thể là một phần của các thực hành thiền định phổ biến trong nhiều tôn giáo và văn hóa, và không nên được chẩn đoán là một rối loạn.
Điều trị của bệnh rối loạn đa nhân cách
Điều trị chính cho rối loạn đa nhân cách là liệu pháp tâm lý dài hạn với mục tiêu giải mã các tính cách khác nhau và tích hợp chúng thành một. Các phương pháp điều trị khác bao gồm các liệu pháp nhận thức và liệu pháp sáng tạo.
Mặc dù không có loại thuốc đặc biệt điều trị rối loạn này, thuốc chống trầm cảm, thuốc chống lo âu hoặc thuốc an thần có thể được kê toa để giúp kiểm soát các triệu chứng tâm lý liên quan đến nó. Với việc điều trị đúng cách, nhiều người có chất lượng cuộc sống ảnh hưởng bởi rối loạn đa nhân cách được cải thiện khả năng hoạt động trong công việc và cuộc sống cá nhân.
Mặc dù không có “cách chữa” cho chứng rối loạn nhận dạng phân ly, điều trị lâu dài có thể hữu ích, nếu bệnh nhân vẫn cam kết. Điều trị hiệu quả bao gồm:
Trị liệu tâm lý
Còn được gọi là liệu pháp nói chuyện, liệu pháp này được thiết kế để hoạt động thông qua bất cứ điều gì kích hoạt và kích hoạt DID. Mục đích là để giúp Fuse fuse, những đặc điểm tính cách riêng biệt thành một tính cách hợp nhất có thể kiểm soát các yếu tố kích hoạt. Liệu pháp này thường bao gồm sự tham gia của các thành viên gia đình trong trị liệu.
Liệu pháp thôi miên
Được sử dụng cùng với tâm lý trị liệu, thôi miên lâm sàng có thể được sử dụng để giúp truy cập các ký ức bị kìm nén, kiểm soát một số hành vi có vấn đề đi kèm với rối loạn đa nhân cách cũng như giúp tích hợp các tính cách vào một.
Điều trị bổ trợ
Các liệu pháp như nghệ thuật hoặc liệu pháp vận động đã được chứng minh là giúp mọi người kết nối với các bộ phận của tâm trí mà họ đã tắt để đối phó với chấn thương.
Không có phương pháp điều trị bằng thuốc được thiết lập cho rối loạn đa nhân cách, làm cho phương pháp tiếp cận dựa trên tâm lý là nền tảng chính của trị liệu. Điều trị các rối loạn đồng xảy ra, chẳng hạn như trầm cảm hoặc rối loạn sử dụng chất, là cơ bản để cải thiện tổng thể.
Bởi vì các triệu chứng rối loạn phân ly thường xảy ra với các rối loạn khác, chẳng hạn như lo lắng và trầm cảm, thuốc để điều trị những vấn đề đi kèm, nếu có, đôi khi được sử dụng bên cạnh liệu pháp tâm lý.
Rối loạn đa nhân cách là tên gọi cũ của bệnh rối loạn nhân cách phân li. Đây là một bệnh lý tâm thần hiếm gặp, ảnh hưởng 1% dân số.
Nguyên nhân của bệnh không được hiểu rõ hoàn toàn, không được giải thích bởi những rối loạn chất dẫn truyền thần kinh, nhưng dựa vào những thống kê y khoa về tiền sử của những bệnh nhân rối loạn đa nhân cách, đa số họ đều có một tuổi thơ bạo lực về mặt thể chất và tinh thần, dần dần hình thành những tính cách khác nhau được coi là cơ chế bảo vệ họ trước những sang chấn này.
Bệnh nhân rối loạn đa nhân cách có thể có 3 dạng biểu hiện: mất trí nhớ không giải thích được bằng nguyên nhân khác (như chấn thương, u não…) và với đặc trưng riêng (quên một ký ức về việc bị bạo hành), rối loạn cá nhân hóa (không có cảm xúc, lãnh cảm, trầm cảm, muốn tử tử), rối loạn nhận dạng phân ly (nhiều dạng tính cách biểu hiện trên một cá nhân mà họ có thể nhớ hoặc không).
Không có thuốc trị đặc hiệu cho bệnh rối loạn đa nhân cách nhưng một số liệu pháp tâm lý đã được báo cáo là góp phần đưa một số bệnh nhân cải thiện chất lượng cuộc sống của họ.
Xem thêm:
- Cách chữa bệnh trầm cảm hoang tưởng
- Tổng hợp 3 phương pháp chữa bệnh hồi hộp mất bình tĩnh
- Bệnh tự kỷ ở trẻ em và cách chữa
