Xuyên bối mẫu là một loại thảo dược quý được biết đến là một thành phần chính trong thuốc ho. Bài viết dưới đây sẽ cung cấp đến bạn đọc về tác dụng của bối mẫu và cách sử dụng sao cho hiệu quả.
1. Đặc điểm của xuyên bối mẫu
Xuyên bối mẫu còn có các tên gọi khác như bối mẫu hay triết bối mẫu, được trồng nhiều tại các tỉnh ở Trung Quốc. Nguồn gốc của tên gọi “bối mẫu” xuất phát từ đặc điểm của cây, các rễ thân bện vào nhau hình xoắn ốc và bám chắc vào rễ trụ giống như đàn con bám vào mẹ. Đây cũng là phần được sử dụng làm thuốc. Do cây được trồng nhiều ở vùng Tứ Xuyên nên được đặt tên là xuyên bối mẫu.
Xuyên bối mẫu thích nghi với điều kiện ít nắng, không nắng gắt quá gắt và thời tiết rất đa dạng. Tứ Xuyên là nơi có địa hình phức tạp với nhiều đồi núi, đồng bằng và cao nguyên xen kẽ nên thích hợp cho việc trồng và phát triển loại dược liệu này. Việt Nam và các nước có khí hậu nhiệt đới rất khó để có thể trồng được.
Cây có hoa hình chuông chúc xuống đất với chiều dài hoa từ 3.5 đến 5cm, màu vàng xanh nhạt. Lá mọc vòng từ 3 đến 6 lá, đầu lá cuộn lại với nhau.
Bối mẫu dược liệu có chứa nhiều alkaloid (peiminin, peimin, peimisin, peimidin, peimitidin, fritimin), các nguyên tố kim loại (Cu, Mn, Zn,…) và các hợp chất peiminoside. Tất cả các thành phần này có tác dụng hạ huyết áp, long đờm, giảm ho. Do đó, thuốc ho bối mẫu là loại thuốc theo Y Học Cổ Truyền có tác dụng chữa ho rất hiệu quả.
2. Thu hoạch xuyên bối mẫu
- Đối với bối mẫu loại dùng không cần sắc: Xuyên bối mẫu đã bỏ đi phần vỏ, sấy khô rồi tán nhuyễn thành bột hoặc tẩm với nước gừng rồi rang cho đến khi vàng rồi tán bột. Khi sử dụng, hòa bột vào với thang thuốc đã sắc.
- Đối với bối mẫu dùng khô: Bỏ đi phần lõi của bối mẫu, đem rang với gạo nếp đến khi chuyển sang màu vàng thì sàng bỏ phần gạo, thu lấy bối mẫu và bảo quản dùng dần. Hoặc sau khi bỏ đi phần lõi có thể đem sao với nước gừng rồi dùng dần.
3. Xuyên bối mẫu có tác dụng gì?
Theo Y Học Cổ Truyền, xuyên bối mẫu có tác dụng lớn trong việc tiêu đờm, trị ho (nhuận phế, trừ đàm, chỉ khái) và thanh nhiệt tán kết nhờ vào thành phần có chứa các alkaloid. Do đó bối mẫu trị ho là bài thuốc nổi tiếng của Đông y và được áp dụng kết hợp với Tây y và các vị thuốc khác để trị những cơn ho dai dẳng, có đờm. Ngoài ra, xuyên bối mẫu còn được điều trị cho người hay bị chảy máu cam, nôn ra máu, lợi sữa.
Gần đây các nhà khoa học đã tìm ra một cơ chế trị ho của xuyên bối mẫu là nhờ vào hai hoạt chất Peimin và Peiminin. Chúng làm ức chế hệ thần kinh trung ương giúp làm dịu các cơn ho, bổ phế, long đờm và ức chế ho giúp giảm tần suất ho và tăng giới hạn chịu đựng của bệnh nhân với các tác nhân gây bệnh.
4. Các bài thuốc sử dụng xuyên bối mẫu để trị bệnh
4.1. Trị viêm phế quản
Xuyên bối mẫu dùng cho người mắc phải các chứng bệnh có nguyên nhân do âm hư hỏa vượng với các triệu chứng ho, có đờm nhiều, phổi khô, thậm chí ho ra máu.
- Bài 1: Sắc uống hỗn hợp gồm bối mẫu và tri mẫu mỗi vị 12g cùng với 3 lát gừng tươi. Bài thuốc này giúp hạ sốt, long đờm, bổ phế.
- Bài 2: Sắc uống hỗn hợp 12g mỗi vị bối mẫu, mạch môn đông và tử uyển; 8g hạnh nhân để trị chứng ho dai dẳng lâu ngày không khỏi, có thể kèm theo khó thở. Ngoài ra có tán nhuyễn các vị thuốc trên thành bột rồi pha với nước uống.
- Bài 3: Bệnh nhân suy nhược cơ thể lâu ngày do phê âm hư có thể sắc uống thang thuốc gồm: 4g bối mẫu; sinh địa, thục địa, huyền sâm, bách hợp mỗi vị 12g; mạch môn, đương quy, bạch thược mỗi vị 8g; 6g cát cánh, 4g cam thảo. Trong trường hợp ho ra máu có thể thêm 8g mỗi vị bạch cập và a giao. Uống mỗi ngày 1 thang.
4.2. Trị viêm loét dạ dày tá tràng
Để điều trị bệnh viêm loét dạ dày tá tràng, bạn có thể áp dụng sắc thuốc từ cây xuyên bối mẫu theo các bước dưới đây:
- Sắc thang thuốc gồm 12g bạch thược; bối mẫu, thanh bì, chi tử, trạch tả, đan bì, hoàng liên mỗi vị 8g, 6g trần bì, 4g ngô thù du.
- Mỗi ngày uống 1 thang.
4.3. Trị chứng ho có đờm ở phụ nữ có thai
Loại bỏ phần lõi của bối mẫu rồi đem rang đến khi vàng rồi tán nhỏ. Sau đó vo thành viên với đường phèn viên cỡ bằng hạt bắp. Mỗi ngày ngậm 5 – 10 viên.
4.4. Trị ho ở trẻ em
Giã vụn hỗn hợp 6g xuyên bối mẫu và 3g hạnh nhân rồi nấu với nước trong 40 phút. Sau đó lọc bỏ bã để lấy nước và uống khi nguội, ngày uống 2 lần.
4.5. Trị viêm tuyến vú thể sưng tấy
Sắc uống thang thuốc gồm bối mẫu, thiên hoa phấn, liên kiều, đương quy, lộc giác mỗi vị 10g; 6g thanh bì, 15g bồ công anh. Uống 2-3 lần/ngày cho một thang. Ngoài da có thể giã bồ công anh đắp vào nơi sưng tấy.
4.6. Tăng tiết sữa cho con bú
Tán nhuyễn thành bột hỗn hợp bối mẫu, tri mẫu, bột mẫu lệ với các phần bằng nhau. Mỗi lần dùng 4g cùng với nước hầm giò heo 2 lần/ngày
4.7. Trị lao hạch
Đem 12g huyền sâm; bối mẫu và mẫu lệ mỗi vị 10g tán thành bột rồi trộn đều. Sau đó luyện mật làm hoàn, ngày sử dụng 2 lần, mỗi lần uống 10g.
5. Các món ăn chế biến từ xuyên bối mẫu
- Cháo bối mẫu hỗ trợ cho bệnh nhân khí phế thủng hoặc viêm khí phế quản cấp
Dùng 50g gạo tẻ đem nấu cháo cho đến khi chín cho một ít đường phèn vào khuấy đều cho tan. Sau đó cho 10g xuyên bối mẫu đã được tán mịn vào rồi đun tiếp với lửa nhỏ đến khi sôi lăn tăn. Sử dụng mỗi ngày 2 lần sáng tối cho đến khi khỏi bệnh.
- Thịt lợn hầm với xuyên bối mẫu cho bệnh nhân ung thư vòm mũi họng
Nấu hỗn hợp dược liệu gồm 9g xuyên bối mẫu, 15g thiên hoa phấn, 30g tử thảo rồi lấy nước. Dùng nước này đem hầm với 60g thịt nạc rồi chia ra dùng 2 lần/ngày. Sử dụng kéo dài từ 20-30 ngày.
- Ba ba hầm bối mẫu cho người ho kèm theo sốt, mệt mỏi
Làm sạch 1 con ba ba rồi thái thành lát, thêm vào hỗn hợp 5g bối mẫu rồi hầm cùng các loại gia vị cho vừa ăn trong khoảng 1 giờ.
- Trứng gà hầm bối mẫu cho trẻ em ho gà hoặc viêm khí phế quản
Đâm lỗ nhỏ ở đầu quả trứng gà rồi cho 5g bối mẫu kèm 5g đường phèn đã được nghiền thành bột vào, lấy hồ nếp dán lại rồi đem đi hấp. Mỗi ngày ăn 2 lần, sử dụng liên tục trong 3 ngày.
- Lê hấp đường phèn với bối mẫu cho người ho khan, ho ít đờm, ho do viêm họng
Dùng một quả lê gọt bỏ vỏ, tách hạt rồi cho vào hầm cùng với 3g bối mẫu và 6g đường phèn đã tán nhỏ.
6. Lưu ý sử dụng
Theo các chuyên gia, không được sử dụng kết hợp cùng một lúc hai vị thuốc là xuyên bối mẫu và ô đầu vì chúng sẽ tương tác với nhau tạo ra phản ứng bất lợi cho cơ thể. Bệnh nhân có đờm lạnh, loãng ướt (hư hàn) cũng chống chỉ định sử dụng phương thuốc này.
Mặc khác, xuyên bối mẫu là loại dược liệu được trồng chủ yếu ở Trung Quốc, hiếm có ở nước ta nên khi mua cần lưu ý về nguồn gốc xuất xứ tránh sử dụng phải hàng giả gây ảnh hưởng đến sức khỏe.
Để đặt lịch khám tại viện, Quý khách vui lòng bấm số
hoặc đặt lịch trực tiếp TẠI ĐÂY.
Tải và đặt lịch khám tự động trên ứng dụng MyVinmec
để được giảm ngay 20% phí khám khi đặt hẹn khám lần đầu trên toàn hệ thống Vinmec (áp dụng từ 1/8 – 31/12/2022).
Quý khách cũng có thể quản lý, theo dõi lịch và đặt hẹn
tư vấn từ xa qua video
với các bác sĩ Vinmec mọi lúc mọi nơi ngay trên ứng dụng.
