I – KIẾN THỨC CƠ BẢN CẦN NẮM VỮNG
Giống như việc làm bài văn thuộc các thể loại khác, muốn làm một bài văn lập luận giải thích, em phải xác định được các bước triển khai. Cụ thể, các bước đó là:
1. Tìm hiểu đề và tìm ý
Trước hết, cần đọc kĩ đề bài (đọc chậm rãi khoảng 2-3 lượt), gạch dưới những từ ngữ cần tìm hiểu nghĩa đen, nghĩa bóng ; những từ ngữ tiềm ẩn nội dung sâu sắc, có sức khái quát cao trong các câu tục ngữ, danh ngôn,… ở trong đề bài. Trên cơ sở đó, tiến hành tìm các ý cần thiết (chỉ ra các lớp nghĩa, các tầng nghĩa của một số từ ngữ quan trọng trong câu nói và của toàn bộ câu nói, nhằm làm sáng tỏ nội dung câu nói, sáng tỏ vấn đề cần giải thích trong đề bài).
2. Lập dàn bài
Yêu cầu quan trọng nhất của bước này là sắp xếp các ý tìm được theo một trình tự nhất định, nhằm từng bước làm sáng tỏ nội dung của vấn đề cần giải thích.
Cần nắm chắc mục đích yêu cầu của từng phần trong cấu trúc của dàn bài trong bài văn lập luận giải thích. Cụ thể là :
a) Mở bài : Giới thiệu vấn đề cần giải thích.
Trên đại thể, có một số cách mở bài :
– Đi thẳng vào vấn đề, nêu nội dung, ý nghĩa khái quát của câu nói.
– Đi từ chung đến riêng, từ khái quát đến cụ thể, từ xa đến gần, nghĩa là nêu vấn đề chung (trong đó bao hàm vấn đề được thể hiện trong câu nói) rồi dẫn ra câu nói,…
b) Thân bài: Phần này cần được triển khai theo trình tự sau :
– Nêu nghĩa đen, nghĩa bóng của từ quan trọng trong câu nói.
– Lần lượt nêu các lớp nghĩa, các tầng nghĩa hàm ẩn trong câu nói, từng bước làm sáng tỏ nội dung câu nói, sáng tỏ vấn đề cần giải thích.
c) Kết bài : Nêu ý nghĩa của vấn đề được giải thích đối với ngày nay.
3. Viết bài văn
Dựa vào dàn bài đã xây dựng được, huy động từ ngữ, cách diễn đạt để chuyển hoá dàn bài thành một bài văn hoàn chỉnh, có cấu tạo ba phần : Mở bài, Thân bài, Kết bài. Các câu trong đoạn văn, bài văn được liên kết với nhau chặt chẽ, lô-gíc, cùng tập trung làm sáng tỏ từng khía cạnh, từng phương diện của vấn đề cần giải thích. Mỗi ý chính, ý lớn trong dàn bài được viết thành một đoạn văn.
4. Đọc rà soát lại bài văn
Đọc rà soát lại sau khi viết là một yêu cầu, một việc làm bình thường, quen thuộc nhằm kiểm tra lần cuối xem bài văn vừa viết có phù hợp với yêu cầu của đề bài, phù hợp với dàn bài hay không. Ngoài ra, đọc rà soát sau khi viết còn có tác dụng kiểm tra lại về câu văn, về chính tả, về diễn đạt,… để điều chỉnh, sửa chữa kịp thời nếu phát hiện được những chỗ sai sót.
II – HƯỚNG DẪN TÌM HIỂU BÀI
Tham khảo bài viết sau để củng cố phần lí thuyết về cách làm bài văn lập luận giải thích :
Đề bài : Giải thích một trong năm điều Bác Hồ dạy : “Học tập tốt – lao động tốt”!
Bài làm tham khảo :
Công việc mà mỗi người học sinh khi đến trường là học tập và lao động. Nhưng học tập và lao động thế nào để có một kết quả tốt ? Một trong năm điều Bác Hồ dạy thiếu niên chúng ta là “Học tập tốt – lao động tốt”. Qua những ngày tháng đến trường, đến lớp, chúng ta thấy rằng lời dạy của Bác hoàn toàn đúng.
Vậy thế nào là học tập tốt ? Học tập tốt trước hết là người học trò phải đi học đều, học chăm chú và say sưa. Trên lớp cần chú ý nghe thầy cô giảng bài, học thuộc bài trên cơ sở nắm vững các kiến thức lí thuyết để làm bài tập. Quan trọng là người học sinh phải học đều, học đến đâu chắc đến đó. Đấy mới là học tốt.
Tuy nhiên, không ít người cho rằng học được môn này, được nhiều điểm và kết quả cao là học tốt. Không phải, chỉ giỏi một môn thường gọi là học tốt mà phải là toàn bộ, học đều là cơ bản.
Từ cơ sở đó, ý nghĩa của việc học tập tốt là gì ? Kết quả nó mang lại cho ta rất nhiều. Học tập tốt trước tiên là điều có lợi cho bản thân. Thầy cô, cha mẹ sẽ vui lòng và yêu quý ta cũng như bạn bè mến mộ, chan hoà, vui vẻ với ta. Học tập có hiệu quả tốt là cơ sở để ta phát huy năng lực sáng tạo, cống hiến cho tương lai và xã hội. Tuy nhiên, bên cạnh đó, học tập luôn phải đi đôi với thực hành và lao động. Lí thuyết và thực hành luôn có mối quan hệ khăng khít với nhau. Chỉ có học tốt thì lao động, thực hành mới tốt.
Thế các bạn. có hiểu lao động tốt là gì không ? Trước tiên, đó là một công việc, một hoạt động vô cùng tốt đẹp. Một người lao động tốt là người đó biết hoàn thành công việc một cách hiệu quả. Không được làm nhanh mà ẩu. Chúng ta chỉ cần chậm mà chắc. Nhưng làm việc cũng phải có tốc độ phù hợp. Học môn gì thì sử dụng thiết bị kĩ thuật để lao động trực tiếp môn học ấy. Chăm chỉ, cần cù và có kết quả tốt nhất là một yếu tố góp phần tạo nên một người lao động tốt.
Nhưng tại sao lại phải học tập và lao động tốt ? Bởi vì học tập tốt, lao động tốt sẽ giúp ta mau chóng phấn đấu trở thành học trò ngoan, chăm chỉ và gương mẫu. Qua đó, ta sẽ rèn luyện thêm được về đạo đức và trí tuệ cũng như sức khoẻ để phát triển toàn diện con người mới xã hội chủ nghĩa.
Tóm lại, mỗi người học sinh cần thực hiện tốt lời dạy của Người : “Học tập tốt – Lao động tốt” sẽ giúp ta xứng đáng là cháu ngoan của Bác, là con ngoan trò giỏi của cha mẹ, thầy cô. Bản thân em sẽ tích cực, phấn đấu rèn luyện mình để xứng đáng với lời dạy của Bác.
(Minh Hà, Hà Nam)
III – HƯỚNG DẪN LUYỆN TẬP
Cách kết bài cho đề bài : “Nhân dân ta có câu tục ngữ “Đi một ngày đàng, học một sàng khôn”. Hãy giải thích nội dung câu tục ngữ đó” nêu trong SGK là sự cụ thể hoá ý : Câu tục ngữ ngày xưa vẫn còn ý nghĩa đối với hôm nay. Cũng vẫn theo hướng này, có thể tìm những cách nói khác, khai thác những khía cạnh khác để viết đoạn Kết bài cho bài văn. Ví dụ :
a) Nhu cầu đi để học lấy cái văn minh,, cái tiến bộ của các quốc gia khác càng trở nên cần thiết, bức thiết trong thời kì đất nước ta đang tăng cường hội nhập với quốc tế hiện nay.
b) Nếu không muốn đất nước mình và bản thân mình bị tụt hậu, bị bỏ rơi lại ở phía sau thì càng cần phải quan tâm hơn nữa việc đi nhiều nơi, đến nhiều chỗ để học hỏi về hướng đi, cách làm… Do đó, chân lí được đúc kết trong câu tục ngữ có thể vận dụng ở mọi thời dại.
