Câu nói sở hữu vẻ hí hước của Nguyễn Tuân đã khái niệm “tình bạn” giữa nhà văn và nhà phê bình trong một thời kì dài.
Bạn đang xem: Những câu nói hay của Nguyễn Tuân
Có nhẽ câu nói khai hấn nhất về mối quan hệ giữa nhà văn và nhà phê bình là của Nguyễn Tuân: “Lúc tôi chết hãy chôn theo tôi một nhà phê bình để còn tiếp tục cãi nhau”.
Mối quan hệ giữa nhà văn và nhà phê thường nhật là “cơm chẳng lành, canh chẳng ngọt”. Và nhường nhịn như sự phàn nàn thường tới từ phía những nhà văn. Vì sao lại sở hữu sự tranh chấp này? Vì chẳng phải tác phẩm và thế cuộc của những nhà văn là đối tượng của những nhà phê bình đó sao. Những người chuyên nghiên cứu về tác phẩm của mình, thế cuộc mình lại dễ bị ghen ghét bởi chính những người được nghiên cứu! Câu trả lời nằm ở việc giám định của nhà phê bình đối với tác phẩm của nhà văn – đối tượng lao động của họ.
Nhà phê bình ko nhất thiết phải hiểu đúng ý nhà văn
Tôi thường nghe một số nhà văn phàn nàn rằng những nhà phê bình ko hiểu tác phẩm của họ. Họ viết về vấn đề A thì nhà phê bình lại bàn về vấn đề B. Ý tưởng của họ là xuôi chiều thì nhà phê bình lại giám định ngược chiều. Nhà văn dụng công ở những vấn đề to thì nhà phê bình lại chú trọng ở những điểm tiểu tiết…
Mỗi tác phẩm sở hữu nhiều cách đọc, cách hiểu khác nhau.
Nhưng sở hữu đúng là những nhà phê bình ko hiểu những nhà văn? Tôi cho rằng điều này cơ bản là sai trái. Một tác phẩm được viết ra, người đọc (bao gồm cả nhà phê bình) sở hữu vô vàn cách hiểu khác nhau. Nhà văn viết theo chủ ý của anh ta nhưng người đọc sở hữu thể ko nhận thấy hoặc ko giám định cao điều đó. Hoặc nhà văn sở hữu ý tưởng nhưng ý tưởng của anh ta ko thành công và nhà phê bình cũng như độc giả ko quan tâm hoặc họ sở hữu cách hiểu khác và cho rằng nó thú vị hơn. Thắc mắc mấu chốt đặt ra là người đọc (vẫn bao gồm cả nhà phê bình) sở hữu nhất thiết phải hiểu đúng ý tưởng của nhà văn ko? Câu trả lời là “ko”.
Tôi là nhà văn và cũng là một người đọc. Tôi khẳng định rằng, người đọc ko nhất thiết phải hiểu xác thực suy nghĩ, ý đồ của nhà văn. Vì như thế sẽ rất khô cứng và ép buộc. Một văn bản văn học là một tác phẩm nghệ thuật, nó ko phải là khoa học xác thực nên ko thể áp đặt một cách hiểu duy nhất. Ví dụ đơn thuần thế này, lúc thấy một đám mây trắng bay trên trời, người trước nhất thì bảo nó giống con chim đại bàng, người thứ hai lại bảo giống ngọn núi, người nữa cho rằng đó là chiếc phi cơ, người thứ tư quả quyết đó là con rùa… Sở hữu bao nhiêu người đọc thì sở hữu bấy nhiêu cách hiểu về một tác phẩm văn học. Sở hữu thể những cách hiểu này sở hữu sự đồng nhất hoặc hoàn toàn khác thì cũng ko sở hữu gì nghiêm trọng. Điều đó tạo nên sự quyến rũ, đa nghĩa của văn học cùng hưởng với trí tưởng tượng, kinh nghiệm, xúc cảm, tầm đón đợi của độc giả.
Nhưng nhà văn sẽ tiếp tục phản chưng rằng nhà phê bình là nhà khoa học, đã là khoa học thì anh phải xác thực và chuẩn mực. Đúng thế, nhưng thưa rằng đây là khoa học về văn học, về sự cảm thụ chiếc đẹp, nghệ thuật. Nhà phê bình cũng chỉ là một độc giả mà thôi, anh ta hoàn toàn sở hữu thể diễn giải tác phẩm theo cách hiểu của mình mà người viết ko thể phật lòng.
Nhà văn Nguyễn Khải từng kể một câu chuyện mà tôi cho rằng nó ko mang chút truyện cười nào. Con trai nhà văn đi học và cô giáo ủy quyền cậu bé phân tích đúng tác phẩm Mùa lạc của cha mình trong sách giáo khoa. Cậu bé mang bài về hỏi cha. Nguyễn Khải đã dành cả một buổi tối để phân tích tác phẩm của mình giúp con trai. Lúc cậu bé mang bài tới lớp, cô giáo đọc bài và phê rằng: “Tiêu dùng từ sai, ko phân tích đúng ý tác giả”.
Tôi nhắc lại rằng, câu chuyện này ko sở hữu gì đáng cười. Cô giáo kia, ở một thời khắc nào đó cũng giống vị thế của một độc giả, một nhà phê bình, cô giáo đã ko sai. Nguyễn Khải là tác giả và ông hiểu tác phẩm theo ý của mình và cô giáo đã hiểu tác phẩm theo ý khác và cô sở hữu chiếc lí của mình. Nhà văn sau lúc đã hoàn thành tác phẩm của mình anh ta cũng chỉ còn là một độc giả mà thôi và anh ta sở hữu cách hiểu riêng của mình.
Tôi từng rơi vào trường hợp này. Nhiều nhà nghiên cứu, phê bình đã phát hiện ra những ý hàm ẩn trong tác phẩm của tôi mà trong quá trình viết tôi ko hề nghĩ tới nó. Ko phải anh ta bịa đặt ra điều đó mà trong quá trình sáng tác, sở hữu sự điều khiển của vô thức hoặc chính sự hữu hạn của mình, chính tôi đã ko nhìn thấy. Nhà phê bình phát hiện ra hay ko phát hiện ra ý đồ của tác giả cũng ko sao và anh ta hoàn toàn sở hữu quyền hiểu theo ý riêng của mình. Tác phẩm Sương mù tháng Giêng của tôi đã từng được một nhà phê bình gọi là “ thuyết ngôn tình” nhưng tôi chẳng sững sờ về điều đó, đó là một cách hiểu và tôi chấp nhận điều đó.
Một tác phẩm văn học nhận về ý kiến trái chiều như khen – chê, thích – ko thích là chuyện thường nhật.
Vậy những nhà phê bình (sở hữu thể ko hiểu nhà văn) thì anh ta giúp ích gì cho nhà văn? Bất chấp sự ko hài lòng của đối tượng bị phê bình, ko thể phủ nhận rằng những nhà phê bình đã tạo điều kiện cho tác phẩm văn học sở hữu nhiều người đọc hơn, mở rộng những chiều kích và chiều sâu của tác phẩm, tạo điều kiện cho nhà văn và tác phẩm của anh ta trở thành bất tử nếu nó thật sự xứng đáng như thế.
Tôi cho rằng nếu ko sở hữu những cuốn sách nghiên cứu phê bình công phu và trị giá của M. Bakhtin Sáng tác của François Rabelais và nền văn hóa dân gian thời Trung thế kỉ – Phục hưng và Thi pháp tiểu thuyết Dostoevski thì Dostoivsky và Rabelais đã ko sớm bước lên đài bất tử cao vợi như thế. Tất nhiên nếu ko sở hữu Bakhtin thì hai nhân vật trên vẫn vĩ đại nhưng chính Bakhtin đã làm cho họ rực rỡ, tỏa nhiều hào quang đãng hơn. Và cũng chính vì vậy mà nhà nhân học, nhà phê bình văn học người Nga sở hữu sức tác động rộng to.
Còn ở Việt Nam, giờ đã sở hữu người lên tiếng giám định lại cuốn phê bình nổi tiếng Thi nhân Việt Nam của anh em Hoài Thanh – Hoài Chân. Nhưng sở hữu một sự thực rõ ràng ko thể phủ nhận những tác phẩm, tác giả được Hoài Thanh chọn đưa vào cuốn sách phê bình đã làm nó sống lâu hơn. Rất nhiều tác giả được trích dẫn trong đó, nếu ko sở hữu Thi nhân Việt Nam thì người ta đã quên lãng từ lâu hoặc thậm chí ko biết những người đó là người nào. Rõ ràng những nhà phê bình đã sở hữu công rất to trong việc chọn lựa, định hướng, tôn vinh tác phẩm ở một khía cạnh nào đấy.
Nhà phê bình xu nịnh, ác ý và nhà phê bình trung thực
Tất nhiên ta phải xác nhận rằng vẫn sở hữu sự phê bình ác ý hoặc xu nịnh của một nhóm người nào đấy. Vì thù hằn tư nhân, nhất là sự khác biệt về ý kiến ý thức hệ, về tầm nhìn và những mục đích khác, sở hữu những nhà phê bình đã cố tình làm méo mó, hiểu sai về tác phẩm nhằm mục đích hạ bệ, chối bỏ và phủ nhận. Chính điều này đã góp phần dẫn tới tranh chấp, hiềm khích giữa nhà văn và nhà phê bình.
Sở hữu những nhà phê bình làm cho nhà văn và tác phẩm trở nên bất tử.
Và thêm một sự thực là, bất cứ người nào cũng thích được khen ngợi, kể cả những nhà văn. Nên lúc thấy đứa con ý thức của mình được tụng ca (vài trường hợp là giả dối) thì họ vẫn thấy hài lòng, còn lúc bị chỉ trích, phê phán (vì nó xứng phải tương tự) thì buồn bực, tức giận. Nhiều người viết cũng ảo tưởng về tác phẩm của mình mặc dù trị giá của chúng ở mức rất thấp.
Thực tế, rất nhiều nhà văn tuyên bố rằng họ ko quan tâm nhà phê bình viết gì, tức thị nhà phê bình khen chê thế nào cũng mặc kệ. Tôi cho rằng đây là một thái độ rất tiêu cực vì bất cứ tác phẩm nào cũng cần những người đọc, nhất là những “siêu độc giả”, tức là những nhà phê bình trung thực.
Nhà văn sở hữu thể ko quan tâm tới giám định của nhà phê bình, chủ yếu là do anh ta cho rằng nhà phê bình hiểu sai và ko tôn vinh tác phẩm của anh ta nhưng bất cứ sự phê bình nào, dù sở hữu khó nghe tới đâu hay chứa đựng những ý nghĩ tiêu cực, nó cũng sở hữu chiếc lý nhất định. Những giám định của nhà phê bình sở hữu thể ko tác động tới nhà văn, anh ta tiếp tục viết theo ý thích của mình nhưng người sáng tác cũng nên biết rằng, sở hữu một phòng ban, hoặc số đông độc giả đã giám định tác phẩm của anh ta theo hướng đó.
Tác phẩm văn học thà được nhà phê bình xét soi tường tận, thận trọng còn hơn là bị xem sơ sài rồi nhận về những lời tung hê.
Tác phẩm văn học là một sản phẩm ý thức, và đã là sản phẩm dành cho công chúng thì anh ta phải chấp nhận những giám định khác nhau của thị trường. Ở mặt nào đó, những nhà phê bình cũng là những người tiêu sử dụng, họ sở hữu quyền và sở hữu năng lực giám định chất lượng tác phẩm để thậm chí khuyên nhủ, tác động tới người khác liệu sở hữu nên tìm và sử dụng nó hay ko. Nếu nghĩ rộng được tương tự thì có nhẽ, lúc nhận được bất kì ý kiến giám định thế nào, người viết sẽ thản nhiên và thoải mái hơn.
Còn về phần tôi và thế hệ người viết trẻ cùng thời, chúng tôi sở hữu quan hệ khá hữu nghị với những nhà phê bình. Trong thời buổi văn học đang mất giá, ít người đọc, ít người quan tâm thì sở hữu những người bỏ công sức và thời kì ra đọc tác phẩm của mình (tất nhiên một phần chính là công việc của anh ta) thì đó chẳng phải là điều đáng quý hay sao. Tôi coi những nhà phê bình là những độc giả khó tính và sở hữu nghề, họ đọc kĩ, thận trọng. Tương tự chẳng thích thú lúc sở hữu người ko bỏ qua một thứ gì mình viết ra, từ ý tưởng, văn pháp, thậm chí cả tới từ ngữ, dấu chấm, dấu phẩy… Ở góc độ đó tôi thấy lao động của mình được tôn trọng và quan tâm.
Ở khía cạnh nghề nghiệp, tôi thỉnh thoảng nhờ nhà phê bình đọc trước tác phẩm của mình và cho nhận xét. Tất nhiên tôi ko nhất thiết phải nghe theo anh ta, đúng thì tôi xác nhận, chưa đúng thì tôi giữ lại tham khảo. Người ngoài thì tỉnh táo và sở hữu thể sáng suốt hơn, và những nhận xét đó chỉ sở hữu lợi cho quá trình hoàn thiện tác phẩm hoặc ít nhất là một kênh để tham khảo từ độc giả.
Nói cho cùng, nhà văn và nhà phê bình nên là những người bạn thẳng thắn và trung thực của nhau hơn là trở thành quân thù. Vì điều đó sở hữu lợi cho cả nhà văn và nhà phê bình, thậm chí cả nền văn học.
Chúc những bạn thành công !
