1. Theo dòng lịch sử Cờ vua
Trên hành tinh chúng ta có một trò chơi kết hợp trí tuệ và nghệ thuật do con người sáng tạo ra từ ngàn năm nay. Trải qua hàng chục thế kỷ chiêm nghiệm, con người đã liệt nó vào một trong bốn thú chơi thanh tao, nghệ thuật bậc nhất của nhân loại “Cầm Kỳ Thi Họa”.
Đó chính là Cờ (Kỳ).
Cờ được sánh ngang với âm nhạc, hội họa, văn chương. Như vậy thì quả là không còn gì phải bình phẩm thêm nữa! Từ một thú chơi, cờ dần dà mang tính thể thao thử thách trí thông minh, óc sáng tạo của con người. Thời gian sàng lọc tất cả, chỉ những gì tinh tuý nhất mới được giữ lại.
Trên trái đất này đã từng xuất hiện biết bao trò chơi, biết bao môn thể thao, trong số đó có rất nhiều trò chơi xuất hiện rồi mai một, rơi vào dĩ vãng và bị quên lãng. Riêng cờ thì khác hẳn. Đã trải qua hơn 1500 năm kể từ ngày nó ra đời, không những nó không bị mai một đi mà trái lại ngày càng phát triển mạnh mẽ, rộng khắp ở tất cả các châu lục.
Ngày nay khi nhân loại ngày càng văn minh thì cũng là lúc cờ ở vào thời kỳ hoàng kim của mình. Dù là cờ Tướng hay cờ Vua (bởi chúng là hai anh em sinh đôi) thì sức sống của chúng ngày càng mãnh liệt.
Một trận đấu cờ vua thời xưa
Một cách tự nhiên, những người chơi cờ, những người yêu thích cờ đến một lúc nào đó cũng sẽ đặt ra câu hỏi:
- Cờ có từ bao giờ và lịch sử cả nghìn năm qua của nó ra sao?
- Vì sao cờ được con người yêu thích và say mê như vậy?
- Từ xưa tới nay ai là những người chơi cờ giỏi nhất?
- Cờ có ích lợi gì cho con người?
- Cờ ngày nay có khác gì với cờ ngày xưa không? v.v…
Để trả lời những câu hỏi trên chúng ta hãy ngược dòng thời gian, cùng làm một chuyến du lịch về quá khứ. Những dòng mở đầu về lịch sử cờ cũng giống như ở các câu chuyện cổ tích mà chúng ta thường nghe:
“Ngày xửa ngày xưa, cách đây lâu lắm rồi…”
Vào khoảng thế kỷ thứ 6, Ấn Độ – quốc gia rộng lớn của Phương Đông, từng là một trung tâm văn hóa và nghệ thuật thế giới. Ngày nay, sang thăm đất nước này, chúng ta vẫn không khỏi kinh ngạc trước những đền đài hùng vĩ, những nhà thờ lộng lẫy, oai nghiêm, những khu lăng tẩm tráng lệ, những tượng thần tạc bằng đá, bằng đồng…tinh vi, sống động…
Vào thời xa xưa ấy, Ấn Độ cũng là đỉnh cao của toán học, của khoa chiêm tinh. Ấn Độ có nhiều nhà bác học mà thời đó người ta gọi là các nhà thông thái.
Các nhà thông thái của thế giới cổ đại ấy đã sáng tạo một trò chơi gọi là “Saturanga” tức là trò chơi chiến trận đối kháng có hai bên tham gia. Các quân tượng trưng cho một thế trận gồm đầy đủ chỉ huy và bốn binh chủng quân đội thời bấy giờ. Phía trước là một hàng quân tiến bước, tiếp đến là các chàng kỵ mã và các đội voi chiến (Ấn Độ có rất nhiều voi). Mé ngoài cùng là những chiếc xe di động. Chiễm chệ giữa hàng quân là đức Vua cùng với các cận thần.
Lúc đầu thế trận như vậy được bày trên đất, có cả “sông” và “núi” ngăn cách. Dần dà thế trận rộng lớn được thu nhỏ lại trên một bàn cờ được chia thành các ô và các quân được cách điệu hóa. Từ đó cờ dễ dàng đến với tất cả mọi người, chu du khắp thiên hạ.
Các nhà thông thái hết sức thú vị với cách bày trận của mình vì họ cảm thấy chính họ là những thống lĩnh tối cao, chỉ huy toàn bộ ba quân, được dịp phô trương tài nghệ thao lược của mình. Quân của hai bên khôn khéo dàn trận, cố gắng chiếm những vị trí xung yếu, lấn dần trận địa đối phương rồi xáp chiến, khi tấn công mạnh mẽ, khi thoái lui chiến lược, lúc bất thần đánh thẳng vào đại bản doanh quân địch để bắt sống Vua đối phương, và cũng không ít khi bị bên đối phương “cao tay ấn” đánh cho tơi tả, chạy trốn không còn mảnh giáp, lại phải nhẫn nhục, kiên trì gom góp tàn quân, gan góc cố thủ, suy tính cơ mưu để phục hồi lực lượng, phục kích đối phương nhằm chuyển bại thành thắng. Mỗi nhà cầm quân vừa có tài thao lược vừa phải nắm bắt mọi ý đồ, mưu mẹo của đối thủ, phải “đi guốc trong bụng” địch thủ, phán đoán được chiến thuật chiến lược, điểm mạnh điểm yếu của đối phương. Những tình cảm rất tự nhiên của con người như vui buồn, yêu ghét, tức giận, khoan hòa… đều thể hiện qua cuộc cờ. Trái tim người chơi cờ cũng rung động theo những tình cảm đó, tạo nên niềm say mê không bao giờ dứt.
Truyền thuyết kể lại rằng sau khi phát minh ra bàn cờ, nhà phát minh được nhà Vua cho phép tự chọn phần thưởng cho mình. Ông bèn tâu lên: “Muôn tâu bệ hạ, bàn cờ của hạ thần có 64 ô vuông, xin bệ hạ cho đặt ở ô thứ nhất một hạt thóc, ô thứ hai gấp đôi ô thứ nhất tức là hai hạt và cứ như thế số thóc của ô sau gấp đôi ô trước”. Nhà vua thấy rằng những hạt thóc nhỏ bé được đặt vào chỉ có 64 ô cờ chắc chẳng đáng là bao bèn đồng ý ngay và giục quần thần đếm thóc thưởng cho ông.
Sau một hồi tính toán, quần thần kinh hãi tâu cho vua biết số thóc ấy là con số: 18 446 744 073 709 551 615 hạt. Một con số lớn khủng khiếp mà nếu quy ra thóc thì toàn bộ số thóc có trong vương quốc cộng với toàn bộ số thóc của các nước lân bang cũng không đủ để thưởng cho nhà phát minh.
Câu chuyện cổ về cờ Vua
Như đã nói trên, quân cờ dần dần được cách điệu hóa và luật chơi cũng hình thành rõ ràng. Nói đúng ra thì luật lệ trò chơi ấy lúc bấy giờ còn đơn giản hơn nhiều so với bây giờ. Các nhà khảo cổ đã khai quật và tìm được những quân cờ nguyên dạng thời đó. Các nhà nghiên cứu ngôn ngữ, văn học cũng đã tìm được những văn bia, bản chép tay, tuy ít ỏi song cũng khá đầy đủ để chứng minh được sự ra đời của trò chơi trí tuệ xuất hiện đầu tiên trên đất nước này.
Ví dụ trong quyển trường ca bằng thơ nhan đề “Vaxavađata” của nhà thơ Xabar, viết bằng tiếng Phạn vào cuối thế kỷ thứ 6 đầu thế kỷ thứ 7, có một đoạn miêu tả, so sánh một cách dí dỏm: “Ôi, mùa mưa đóng vai trò như một ván cờ, mà quân cờ là những con ếch xanh, những con ếch vàng đang nhảy nhót trong khu vườn muôn màu hoa lá”.
Có thể nói Cờ Vua là một trong những trò chơi trí tuệ phổ biến nhất thế giới; nó được nói đến không chỉ như là một trò chơi mà còn là nghệ thuật, khoa học và thể thao. Cờ vua đôi khi được nhìn nhận như là trò chơi chiến tranh trừu tượng; cũng như là “các cuộc đấu trí tuệ”, và việc chơi cờ vua được coi như là một cách để rèn luyện tư duy và bản lĩnh. Cờ vua được chơi để tiêu khiển cũng như để thi đấu trong các câu lạc bộ cờ vua, các giải đấu, chơi trực tuyến và chơi theo cách gửi thư. Rất nhiều biến thể và các trò chơi tương tự như cờ vua được chơi trên toàn thế giới. Trong số đó phổ biến nhất theo trật tự giảm dần về số người chơi là cờ tướng (ở Trung Quốc, Việt Nam,…), Shogi (ở Nhật Bản) và Janggi (ở Triều Tiên).
Tiền thân của cờ vua xuất hiện ở đất nước của nhưng điệu múa bụng nổi tiếng là Ấn Độ, trong thời kỳ của đế chế Gupta, vào khoảng thế kỷ thứ 6 sau công nguyên. Vào thời đó, người ta gọi trò chơi này là chaturanga – trò chơi với nhiều loại binh chủng xuất hiện trên bàn cờ gồm bộ binh, kỵ binh, tượng binh và xa binh tương ứng với các quân cờ hiện đại là chốt, mã, tượng và xe. Ở đất nước Ba Tư khoảng 600 năm sau công nguyên, tên trò chơi được gọi là chatrang và những luật lệ đã bắt đầu phát triển cao hơn, đặc biệt trong số đó người ta gọi “Shāh!” khi tấn công vào Vua đối phương, và “Shāh māt!” khi quân Vua đó bị tấn công và không có cách nào để thoát khỏi. Điểm này tồn tại với cờ vua khi nó được mang đến nhiều vùng đất khác nhau trên thế giới.
Cuộc chinh phục của người Ba Tư đã đưa trò chơi này đến các đất nước Tây Á và tên của trò chơi được sửa lại đôi chút cho hợp với giọng đọc của người dân trong vùng là shatranj. Sau đó, người Maroc ở vùng Bắc Phi đổi tên thành shaterej, đọc theo tiếng Tây Ban Nha có thể là acedrez, axedrez hay ajedrez. Khi cờ vua đến với châu Âu, tùy theo âm điệu giọng nói của từng dân tộc, từng quốc gia mà thành nhiều tên khác nhau như scacchi (Italy), échecs (Pháp), schack (Thụy Điển), …
Cờ vua đã du nhập đến nhiều vùng miền trên thế giới bởi nhiều con đường khác nhau và cũng từ đó phát triển mạnh về số người chơi cờ vua. Vì có nhiều người chơi từ nhiều đất nước dân tộc nên nảy sinh ra nhu cầu phải có luật lệ thống nhất để mọi người có thể giao lưu với nhau dù khác biệt về ngôn ngữ, văn hóa. Các luật lệ được phát triển mạnh mẽ và sớm hình thành hệ thống ở châu Âu vào cuối thế kỷ 15 của thời Phục Hưng.
Chúng ta cùng điểm qua sự phát triển của các quân cờ qua thời gian và khi đến các vùng đất, dân tộc khác nhau.
Qua nhiều cải cách trên thế giới, cờ vua dần được hoàn thiện và đến với mọi người. Luật cờ vua cũng từ đó mà dần hợp nhất. Thế nhưng, các quân cờ vẫn chưa phát huy hết được sức mạnh của nó, cụ thể là Hậu và Tượng vẫn còn rất yếu.
- Ở Ấn Độ ngày trước, quân Hậu chỉ có thể đi chéo một ô, quân Tượng thì đi chéo hai ô không hơn không kém và quân chốt chưa thể đi hai ô ngay từ đầu. Tuy đã có luật phong cấp nhưng chốt khi ấy cũng chỉ có thể phong thành Hậu, không thể thành quân cờ khác. Riêng Xe, Tượng, Mã thì không có nhiều thay đổi.
- Ở châu Âu, người ta thêm một luật cho chốt có khả năng nhảy hai ô ngay từ vạch xuất phát và cũng từ đó hình thành nên luật ăn chốt qua đường. Tiếp theo đó, Vua được cho thêm khả năng nhảy hai ô một lần duy nhất trong ván, đó là tiền đề cho sự hình thành nước nhập thành “nhất cử lưỡng tiện” để Vua được an toàn và Xe ra tấn công ngay. Hậu đã được phép đi ngang dọc chéo trên bàn cờ, tuy cũng mới chỉ được hai ô. Tuy nhiên, lại không cho một quân đang bị ghim được thực hiện nước chiếu.
Điều đó cũng do nguyên nhân, khi cờ vua du nhập châu Âu người ta không có Tượng binh và khi đó phụ nữ vẫn chưa được xem trọng. Quân Tượng từ Ấn Độ nay biến thành quân cố vấn (Councilor) và cố vấn cũng chỉ quanh vẩn vua nên sức mạnh quân sự của nó không thể cao như kỵ binh (Mã) hay xa binh (Xe).
Nhưng sau đó, người ta dần nhận ra tầm quan trọng của các quý bà cũng như muốn làm cho cờ vua càng trở nên hoàn thiện, Hậu và Tượng đã được nâng cao giá trị qua việc biến chúng trở thành quân tầm xa và đặc biệt là Hậu có thể ngang dọc khắp bàn cờ. Cũng từ đó, việc phong cấp cho chốt càng giá trị hơn và quân chốt yếu ớt ngày này, nay được người ta xem trọng hơn rất nhiều.
Quân Hậu trên bàn cờ Vua
Những câu lạc bộ, tổ chức, trung tâm cờ xuất hiện. Đó là nơi nhiều tay cờ nổi tiếng tụ hội để thi đấu học hỏi lẫn nhau hay cũng chính là nơi để những người mới biết chơi rèn luyện khả năng tư duy của mình trên bàn cờ. Nổi tiếng nhất trong số các trung tâm cờ chính là quán cà phê Régence ở Pháp, nơi hai nhà chơi cờ kiệt xuất là Paul Morphy và Andre Philidor đặt chân đến thi đấu.
Các tổ chức cờ hình thành nhằm mục đích xây dựng các hệ thống thi đấu Quốc gia và Quốc tế, thống nhất làng cờ thế giới để tìm ra người giỏi nhất. Và hiện này, chúng ta có tổ chức cờ vua thế giới với tên viết tắt là FIDE.
2. Bộ Cờ vua bao gồm những gì?
Các quân cờ trên bàn cờ vua
Bàn cờ vua có dạng hình vuông với 64 ô đen trắng xen kẽ (tức là có 32 ô đen và 32 ô trắng xen kẽ lẫn nhau). Bàn cờ được đánh theo số và chữ cái. Số được đánh dọc bàn cờ từ 1 đến 8, chữ được đánh theo hàng ngang từ a đến h.
Một bộ cờ vua có 32 quân cờ. Các quân cờ của mỗi bên bao gồm: 8 Tốt, 2 Mã, 2 Tượng, 2 Xe, 1 Hậu và 1 Vua.
Người cầm quân trắng luôn là người đi đầu tiên, người kia cầm quân đen. Các quân Hậu và Xe được gọi là quân nặng, còn Tượng và Mã được gọi là quân nhẹ.
3. Thiết lập Bàn cờ vua như thế nào?
Trước khi bắt đầu chơi, việc cần làm là sắp xếp một bàn cờ.
Cách xếp các quân cờ vua như thế này:
Quân tốt trắng xếp ở hàng 2, quân tốt đen xếp ở hàng 7, thàng một hàng ngang. Các quân cờ còn lại tương ứng trắng và đen xếp ở hàng 1 và 8 theo thứ tự như sau:
Hai ô ngoài cùng, A và H là dành cho 2 quân xe. Kế đến, ô B và G là dành cho 2 quân Mã, Kế 2 mã là 2 quân Tượng nằm ở ô C và F. Còn lại, quân Vua luôn luôn nằm ở ô E và quân Hậu luôn nằm ở ô D.
Cách sắp xếp một bàn cờ vua
4. Cách chơi Cờ vua chi tiết
Quân Vua
Hình dáng quân Vua trên bàn cờ
Quân Vua là quân quan trọng nhất, nếu mất Vua thì người chơi thua cuộc. Mỗi lượt đi, vua có thể di chuyển một ô theo đường thẳng hoặc đường chéo trên bàn cờ.
Tại vị trí Quân vua di chuyển đến nếu có quân cờ của đối phương thì vua có thể ăn quân cờ đó nhưng không thể tới ô mà quân của mình đang chiếm giữ hay các ô bị quân đối phương kiểm soát. Ngoại lệ duy nhất là trường hợp nhập thành.
Cách di chuyển của quân Vua trong bàn cờ vua
Nước nhập thành:
Vua di chuyển ngang hai ô từ vị trí ban đầu sang phía Xe tham gia nhập thành, tiếp theo Xe nói trên di chuyển nhảy qua Vua tới ô cờ quân Vua vừa đi qua.
Nước nhập thành trong cờ vua
Không được phép nhập thành, nếu:
(a) Nếu Vua đã di chuyển rồi, hoặc
(b) Nếu Xe phía nhập thành đã di chuyển rồi.
Tạm thời chưa được nhập thành, nếu:
(a). Nếu ô Vua đang đứng, ô Vua phải đi qua hoặc ô Vua định tới đang bị một hay nhiều quân của đối phương tấn công, trấn giữ.
(b). Nếu giữa Vua và quân Xe định nhập thành có quân khác đang đứng.
(c). Quân Vua được coi là “bị chiếu” nếu như nó bị một hay nhiều quân của đối phương tấn công, thậm chí cả khi những quân này không thể tự di chuyển. Việc thông báo nước chiếu Vua là không bắt buộc.
Quân Hậu
Trong cờ vua, quân Hậu là quân có lối di chuyển linh hoạt nhất, vừa có thể đi như xe, vừa có thể di chuyển như tượng theo cả đường chéo và ngan, dọc. Vì vậy, hậu được xem là quân cờ mạnh nhất.
Cách di chuyển của quân Hậu trong bàn cờ vua.
Quân hậu có thể bị cản bởi quân mình nhưng có thể ăn bắt kỳ quân nào của đối phương nếu cản đường bằng các di chuyển đến và thay thế vị trí mà quân đó đang đứng.
Quân Xe
Quân Xe đi thẳng, đi ngang, dọc bao nhiêu ô cũng được. Tuy nhiên, xe vẫn bị cản bởi quân mình đàng nằm trên đường đi.
Cách di chuyển của quân Xe trên bàn cờ vua.
Quân Tượng
Quân Tượng đi chéo theo ô của từng màu (tượng ở ô trắng đi theo đường chéo ô trắng, tượng ở ô đen đi theo đường chéo ô đen).
Cách di chuyển của quân Tượng trong bàn cờ vua.
Quân Mã
Quân Mã đi chéo trong hình chữ nhật 6. Khác với toàn bộ quân cờ trong bàn cờ vua, mã không bị cản bởi bất cứ quân nào và có thể nhảy qua tất cả các quân khác trên đường đi của mình.
Cách di chuyển của quân Mã trong bàn cờ vua.
Quân Tốt
Quân Tốt có thể di chuyển thẳng về phía trước chỉ một ô một lần tới ô còn trống (đi mà không ăn quân), nhưng khi di chuyển quân để ăn quân đối phương thì đi chéo.
Cách di chuyển của quân Tốt trong cờ vua.
Những nước đi đặc biệt của chốt (tốt):
- Ở nước đi đầu tiên của mình: chốt có thể tiến 1 hoặc 2 ô về phía trước.
- Nước ăn chốt qua đường: khi Tốt đối phương từ vị trí ban đầu tiến hai ô vượt qua ô cờ đang bị Tốt bên có lượt đi kiểm soát, thì Tốt bên có lượt đi có thể bắt Tốt đối phương vừa đi hai ô như khi Tốt đó thực hiện nước đi một ô. Nước bắt này chỉ có thể thực hiện ngay sau nước tiến Tốt hai ô và được gọi là “bắt Tốt qua đường”.
- Phong cấp: khi một Tốt tiến tới hàng ngang cuối cùng nó phải được đổi thành Hậu, hoặc Xe, hoặc Tượng, hoặc Mã cùng màu, ngay trong nước đi này. Sự lựa chọn để đổi quân của đấu thủ không phụ thuộc vào các quân đã bị bắt trước đó. Sự đổi Tốt thành một quân khác được gọi là “phong cấp” cho Tốt và quân mới có hiệu lực ngay lập tức.
Quy tắc thực hiện nước đi trong cờ Vua
- Nếu một đấu thủ cố ý chạm vào Vua và Xe của mình, thì phải nhập thành về phía Xe đó nếu nước nhập thành hợp lệ.
- Nếu một đấu thủ cố ý chạm vào Xe trước và sau đó là Vua của mình, đấu thủ đó không được phép nhập thành tại nước đi này và tình huống sẽ được giải quyết theo điều 3.
- Nếu một đấu thủ có ý định nhập thành mà chạm vào Vua, hoặc chạm Vua và Xe cùng một lúc nhưng nhập thành về phía này không hợp lệ đấu thủ phải thực hiện một nước đi khác đúng luật bằng quân Vua của mình bao gồm cả nước nhập thành về phía khác. Nếu Vua cũng không có nước đi hợp lệ, thì đấu thủ được phép thực hiện một nước đi khác hợp lệ. (và tính 1 lỗi kỹ thuật).
- Các nước đi phải được thực hiện chỉ bằng một tay.
- Khi một quân đã được buông tay đặt trên ô cờ như một nước đi hợp lệ hoặc một phần của nước đi hợp lệ thì sau đó quân cờ này không thể được di chuyển tới một ô cờ khác.
- Đấu thủ có lượt đi có thể sửa một hay nhiều quân cho đúng ô của chúng, với điều kiện phải thông báo trước ý định của mình (chẳng hạn bằng cách nói “tôi sửa quân”).
- Nếu đấu thủ có lượt đi cố ý chạm vào:
- Một hay nhiều quân của mình đấu thủ phải di chuyển quân bị chạm đầu tiên nếu quân đó có thể di chuyển được.
- Một hay nhiều quân của đối phương, đối thủ phải bắt quân bị chạm đầu tiên nếu quân đó có thể bắt được.
- Các quân khác màu, đấu thủ chạm quân phải bắt quân của đối phương bằng quân của mình, hoặc nếu điều đó không đúng luật thì phải đi hoặc bắt quân bị chạm đầu tiên nếu quân đó có thể đi được hoặc bắt được. Nếu không thể xác định được quân nào bị chạm đầu tiên, thì quân của đấu thủ đó bị coi là chạm trước quân của đối phương.
- Đấu thủ mất quyền khiếu nại các vi phạm luật này của đối phương nếu đã cố tình chạm tay vào quân cờ.
- Khi ăn quân đối phương, quân tấn công sẽ di chuyển tới ô đó và thay thế cho quân đối phương tại vị trí này, bắt tốt qua đường là ngoại lệ duy nhất. Quân bị ăn được loại ra khỏi bàn cờ.
5. Điều kiện thắng ván cờ
Vua không thể không bảo vệ khỏi nước chiếu, do đó khi bị chiếu thì người chơi phải thực hiện các biện pháp nhằm cứu Vua (di chuyển Vua khỏi vị trí bị chiếu, ăn quân đang chiếu hay dùng quân khác của mình cản đường chiếu nếu có thể). Nếu không thể có nước đi để cứu Vua thì người chơi bị chiếu bí và thua cuộc.
Các ván cờ không phải bao giờ cũng kết thúc bằng chiếu bí. Có thể một bên xin thua, có thể thua do hết giờ hoặc phạm luật chơi. Có thể xảy ra các ván cờ hòa. Một ván cờ vua là hòa khi: do thỏa thuận của hai bên do không bên nào dám mạo hiểm hay khi không đủ lực lượng để chiếu hết, rơi vào trạng thái hết nước đi (cả hai bên lặp lại nước đi ba lần hay luật 50 nước đi).
6. Các biến thể của cờ Vua
Bên cạnh thể thức chuẩn của cờ vua còn phổ biến nhiều thể thức khác trong các cuộc chơi cờ.
Cờ nhanh (cờ chớp) là một thể thức của cờ vua trong đó thời gian chơi bị giới hạn cho mỗi người chơi trong một khoảng ngắn. Nói chung mỗi bên chỉ có từ 3 đến 15 phút (5 phút là phổ biến nhất) cho toàn bộ các nước đi. Thể thức nhanh hơn là cờ chớp. Thời gian ở đây ít hơn 3 phút. Cờ nhanh đòi hỏi người chơi phải suy nghĩ nhanh nếu không họ có thể thua vì hết giờ. Khi chơi cờ nhanh các máy tính có ưu thế hơn so với người.
Khi hai người ở xa nhau họ vẫn có khả năng chơi cờ với nhau. Cờ thư tín là loại hình cờ vua được chơi thông qua thư từ, thư điện tử hay các máy chủ cờ vua thư tín đặc biệt. Ngày nay, cờ vua thông thường được chơi trên Internet thông qua Câu lạc bộ cờ vua Internet, Yahoo! Games hay các máy chủ khác.
7. Một số mẹo chơi cờ Vua
Nắm được giá trị của các quân cờ.
- Quân Tốt đáng giá 1 điểm.
- Mỗi quân Mã và Tượng đều đáng giá 3 điểm.
- Quân Xe đáng giá 5 điểm.
- Quân Hậu đáng giá 9 điểm.
Tuy nhiên, thông tin này chỉ mang tính hướng dẫn, không phải chiến thuật để thắng cờ. Nếu chắc chắn rằng mình sẽ thắng cuộc, bạn có thể bỏ qua giá trị quân cờ. Không thí quân trừ phi bạn chắc thắng. Ví dụ, bạn không nên hy sinh quân Mã cho đòn tấn công cánh Vua khi không chắc mình sẽ thắng.
Việc đổi một Tượng (3 điểm) và một Mã (3 điểm) lấy một Xe (5 điểm) và một Tốt (1 điểm) không có lợi, vì Mã và Tượng cộng lại mạnh hơn một quân Xe, còn quân Tốt phải tới khi tàn cuộc mới thực sự phát huy tác dụng.
Những giá trị này chỉ là tương đối. Trong một số tình huống, quân Tượng hoặc Mã sẽ mạnh hơn quân Xe.
Việc đổi quân (quân Mã hoặc Tượng đổi Xe) KHÔNG đáng trọn vẹn 2 điểm, dù điều này rất hiển nhiên về mặt số học. Chúng chỉ đáng từ 1-1.5 điểm mà thôi. Vì vậy, 1-2 (đôi khi là 3) quân Tốt là đủ để bù lại một cuộc đổi quân bất lợi.
Luôn phát triển các quân Tượng và Mã.
Các quân Tốt thường bị lạm dụng quá đà và phát triển quá xa, khiến những quân có tiềm năng không thể được phát triển. Sau đó, Tượng của đối phương thường sẽ chọc thủng được cấu trúc Tốt của bạn.
Di chuyển quá nhiều Tốt sẽ làm suy yếu vị trí nhập thành của Vua và để lộ nhiều sơ hở để đối phương tấn công. Di chuyển Tốt quá nhiều cũng thường làm cấu trúc Tốt khi tàn cuộc bị yếu đi.
Hiểu phong cách đánh cờ của bản thân.
Có thể chia lối đánh của mọi người thành hai loại. Một số người xây dựng hàng phòng ngự mạnh; những người theo phong cách này có thể cực kỳ nguy hiểm nếu họ ưa tấn công. Lối đánh còn lại là lối đánh cơ hội. Chỉ cần đối phương phạm sai lầm, họ lập tức nắm lấy thời cơ, nhanh chóng phát triển quân và tạo một thế cờ mở. Không lối đánh nào vượt trội hơn, nhưng phần lớn người chơi dùng lối đánh chắc chắn hơn là cơ hội. Tấn công dễ hơn phòng thủ. Một số người thích thí quân (gambit), cụ thể là thí Tốt để thực hiện đòn tấn công, vì họ thấy rằng tỷ lệ thắng cờ sẽ cao hơn.
Nắm vững các nguyên tắc cơ bản trong tàn cuộc.
Chiến thuật cờ tàn cuộc như sau: “Nếu hơn quân, hãy trao đổi các quân cờ mà không phải Tốt. Nếu kém quân, hãy trao đổi Tốt để buộc đối thủ hòa cờ.
- Nếu không có Tốt, bạn phải hơn đối phương ít nhất một Xe (tức là hơn ít nhất 5 điểm) để chiếu hết. Ngoại lệ duy nhất của trường hợp này này là hai Mã (tổng điểm bằng 6) và Vua không thể cùng chiếu hết một Vua đơn độc.
- Vua là một quân cờ rất mạnh, hãy dùng nó để chặn và tấn công Tốt.
- Tàn cuộc Tượng khác màu (tức là Tượng của hai bên nằm ở các ô khác màu nhau) thường dẫn tới kết quả hòa, bởi các bên đều không thể bảo vệ được Tốt của mình.
- Trong tàn cuộc, nếu bên trắng có một quân Tốt nằm trên cột chứa xe (tức là cột a và cột h trên bàn cờ) và một quân Tượng, bên trắng sẽ chỉ hòa với Vua đen khi Tượng trắng nằm ở ô khác màu với ô mà quân Tốt hóa Hậu.
- Tượng đáng giá hơn Mã trong mọi trường hợp, trừ khi trong thế cờ có Tốt bị khóa.
- Giá trị của Tốt, Xe, và Tượng sẽ tăng dần theo tiến trình của ván cờ, vì vậy bạn cần giữ gìn chúng.
- Rất nhiều ván cờ với tất cả Tốt ở cùng một bên (phải hoặc trái) của bàn cờ kết thúc với kết quả hòa. 90% các ván cờ của kiện tướng có kết quả hòa, nếu tất cả Tốt đều ở cùng một bên của bàn cờ, bởi kiện tướng có ít Tốt hơn thường đổi Tốt và hy sinh một Mã hoặc Tượng để bắt các quân Tốt còn lại. Khi chỉ còn một Tượng hoặc Mã, bạn không thể chiếu hết đối phương.
- Trong nhiều trường hợp, một Xe và một Mã hoặc một Xe và một Tượng chỉ có thể hòa với một Xe.
- Trong tàn cuộc Hậu, người di chuyển Hậu tới vùng trung tâm trước tiên sẽ làm chủ thế cờ.
Các cấu trúc Tốt mạnh là:
• Một quân “Tốt xa” dụ Vua đối phương sang phía bên kia, tạo cơ hội cho bạn bắt hết Tốt đối phương hoặc đẩy Tốt của bạn sang cuối bàn cờ bên kia.
Tốt thông và tốt xa là những quân tốt có ảnh hưởng rất lớn đến thế trận trên bàn cờ
• Một quân “Tốt thông” là Tốt không bị cản bởi các quân Tốt khác và nên được đẩy về trước. Nimzovitch từng nói, “Tốt thông phải được đẩy lên”.
• Một quân “Tốt thông được bảo vệ” là một quân Tốt thông được bảo vệ bởi một quân Tốt khác. Tốt thông được bảo vệ buộc đối phương phải không ngừng phòng ngự trước bước tiến của nó.
Cấu trúc Tốt yếu là:
- Tốt chồng không thể bảo vệ lẫn nhau và dễ bị tấn công.
- Tốt cô lập rất yếu và phải được bảo vệ bởi một quân khác.
- Tốt chậm tiến nằm ở những cột mở đặc biệt yếu và dễ bị Xe đối phương tấn công.
- Một quân Vua, nếu có lợi thế đối vua (opposition), có thể hòa với một Vua và một Tốt.
- Tốt chồng khó bảo vệ lẫn nhau và dễ bị tấn công.
- Xe của đối phương ở hàng ngang thứ 7 đáng để thí đổi bằng một Tốt.
- Zugzwang là tình huống mà chỉ cần đối phương di chuyển, thế cờ của họ sẽ yếu đi (họ thà bỏ qua lượt của mình). Tình huống này rất phổ biến trong cờ vua.
- Tàn cuộc Xe và Tốt là tàn cuộc phức tạp nhất, nên tránh chúng.
Và điều quan trọng nhất để chơi giỏi bộ môn cờ vua này là học hỏi, luyện tập thật nhiều để không chỉ trở thành một kiện tướng cờ vua mà còn giúp mở rộng tư duy, suy luận, sáng tạo – những thứ quyết định đến thành công trong học tập và cuộc sống.
