Đền Mẫu Đông Cuông ở đâu?
Đền Đông Cuông hay đền Mẫu Đông Cuông là ngôi đền cổ nằm bên dòng sông Hồng thuộc địa phận thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. Từ lâu đã nổi danh là một ngôi đền linh thiêng, tại ngôi đền này có thờ Mẫu Thượng Ngàn.
Sự tích đền Mẫu Đông Cuông
Ở đền Đông Cuông, hình tượng Mẫu Thượng ngàn cai quản 81 cửa rừng có sự pha trộn, chồng lớp bởi rất nhiều truyền thuyết ở các thời đại khác nhau. Theo truyền tụng, đây vốn là một ngôi miếu nhỏ thờ thần núi, thần rừng. Ngôi miếu này trở thành đình vào thời Lê và đến triều Nguyễn thì đổi thành đền.
Theo ghi chép của Lê Quý Đôn trong “Kiến văn tiểu lục”, ngôi miếu này thờ Đông Quang công chúa nổi tiếng anh linh, giúp dân lập bản lập mường, dạy dân bách nghệ, chữa bệnh, cứu đói. Vào đời vua Lê Thái Tổ đã phong bà là Lê Mại Đại Vương, sau khi bà phù hộ cho vua Lê đánh tan giặc. Đền Đông Cuông còn có tên là đền Thần Vệ quốc theo sắc phong của triều đình Nguyễn.
Ở đền Đông Cuông, Mẫu Thượng ngàn là bậc anh linh, quyền cao tối thượng nhưng gần gũi, bình dị trong đời sống tâm linh của người dân. Ngoài thờ Mẫu Đệ nhị Thượng ngàn, đền Đông Cuông còn thờ thần Vệ quốc – các vị thần người bản địa có công trong kháng chiến chống giặc Mông – Nguyên như: Hà Đặc, Hà Chương, Hà Bổng…là những người từng lãnh đạo nhân dân nơi đây chống giặc Mông – Nguyên, bị tử trận.
Kiến trúc đền Mẫu Đông Cuông
Về những nét đặc sắc của quần thể di tích lịch sử cấp quốc gia đền Đông Cuông, Đền Đông Cuông là cụm di tích gồm 4 điểm: Ngoài đền chính còn có Miếu Cô, Miếu Cậu và Miếu Đức Ông tọa lạc bên hữu ngạn sông Hồng đối diện với ngôi đền chính. Đền và khu vực đền có liên quan đến đền Ngọc Tháp và đền Hùng (Phú Thọ). Trong đền chính có cung cấm thờ 2 ngôi tượng. Sau cung mẫu có cung chúa, bên phải là cung thờ Chúa Sơn Trang, bên trái thờ Đức Trần Triều. Cấu trúc nhà đền còn có miếu thần linh và động sơn trang. Đây là ngôi đền cổ từ xưa đến nay vẫn giữ được bản sắc dân tộc và nét văn hóa của người Tày Khao Đông Cuông.
Đền Đông Cuông thờ Mẫu Thượng Ngàn
Đền Đông Cuông được nhiều nhà nghiên cứu văn hóa dân gian nhận định là vùng khởi nguồn của Mẫu Thượng ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt. Và có vị trí cực kỳ quan trọng trong hệ thống thờ đạo Mẫu, được coi là cội nguồn của Mẫu Thượng Ngàn. Hàng năm, cứ xuân thu nhị kỳ, vào đầu năm bắt đầu từ tháng Giêng đến tháng 3 âm lịch và cuối năm vào từ tháng 8 đến hết tháng 12 âm lịch, các thanh đồng trên mọi miền đất nước thường về đền Đông Cuông để lễ Mẫu và “bắc ghế hầu Thánh”. Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ nói chung và thờ Mẫu Thượng ngàn nói riêng trong sinh hoạt tín ngưỡng dân gian đã xuất hiện từ lâu đời ở Văn Yên, tồn tại và có sức sống lâu bền trong nhân dân, nhất là khi “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Những năm gần đây, đền Đông Cuông là điểm nhấn tâm linh tín ngưỡng của đông đảo nhân dân và du khách thập phương trong hành trình du lịch văn hóa tâm linh, nhớ về nguồn cội. Mỗi năm có tới hàng trăm ngàn lượt du khách từ khắp các tỉnh, thành trong nước hành hương tìm về đền Mẫu Đệ Nhị Thượng ngàn dâng hương kính Mẫu, vãn cảnh đền và cầu nguyện cho quốc thái dân an, cầu lộc, cầu tài, cầu bình an trong cuộc sống.
Sắm lễ đền Mẫu Đông Cuông
Theo phong tục từ xưa, con hương nên mang lễ vật trình cửa đình, đền, miếu, phủ. Lễ vật có thể to hoặc nhỏ, ít hoặc nhiều nhưng quan trọng nhất vẫn là phải có tâm. Khi đi lễ Mẫu Đông Cuông, bạn có thể chuẩn bị lễ mặn hoặc lễ chay tùy tâm.
Khi chọn đồ lễ Mẫu Đông Cuông, con hương nên chọn những phẩm lễ mang màu xanh lá. Do đây là màu áo của Mẫu Đệ Nhị khi về đồng. Điều này sẽ thể hiện tấm lòng thành kính, mọi mong muốn sẽ cầu được ước thấy.
Khi đi tu lễ đền Mẫu, con hương chú ý nên sắm sửa đủ lục cúng, tức 6 thứ đồ cúng gồm hương, hoa, đăng, trà, quả, thực. Du khách hành hương có thể tự sắm lễ ở nhà và mang đi. Nhưng nếu không chuẩn bị trước được thì có thể đặt mua lễ tại các đơn vị cung cấp lễ ở ngay cổng đền. Văn Hóa Tâm Linh xin chia sẻ một số gợi ý cách sắm lễ đền mẫu Đông Cuông như sau:
– Hương nhang, tiền vàng
– Hoa tươi (hoa loa kèn, hoa huệ,…)
– Đèn nến
– Trà (nước ngọt, nước lọc)
– Quả mới (thanh long, táo, cam, xoài)
– Thức ăn (xôi chè, xôi gấc, phẩm oản, bánh kẹo, lễ mặn (giò, gà)
Tuy nhiên, không phải cứ phải sắm nhiều lễ, mâm cao cỗ đầy là được thánh chứng phù trì nhiều hơn. Đồ lễ đơn giản chỉ là phương tiện truyền tải tấm lòng, do các ngài chứng tâm chứ không chứng lễ. Cái cần thiết nhất là tâm trong sáng, thành kính của người dâng lễ.
Văn khấn Mẫu Đông Cuông
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Nam mô A Di Đà Phật!
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương.
Con kính lạy đức chúa Thượng Ngàn đỉnh thượng cao sơn triều mường Sơn tinh công chúa Lê Mại Đại Vương Ngọc điện hạ.
Con kính lạy Đức Thượng Ngàn chúa tể Mị Nương Quế Hoa công chúa tối tú tối linh, cai quản ba mươi sáu cửa rừng mười hai cửa bể.
Con kính lạy chư tiên, chư thánh chư thần, Bát bộ sơn trang, thập nhị tiên nương, thánh cô thánh cậu, Ngũ hổ Bạch xà Đại tướng.
Hương tử con là: ……………………………
Ngụ tại: …………………………………………..
Nhân tiết ………. chúng con thân đến …………. phủ chúa trên ngàn đốt nén tâm hương, kính dâng lễ vật, một dạ chí thành, chắp tay khấn nguyện, cúi xin lượng cả bao dung, thể đức hiếu sinh ra tay cứu vớt, độ cho chúng con cùng cả gia quyến bốn mùa được chữ bình an, tám tiết hưng long thịnh vượng, lộc tài quảng tiến, công việc hanh thông, giải vận giải hạn, biến hung thành cát, đổi họa ra tường, như ý sở cầu, tòng tâm sở nguyện.
Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
Cẩn tấu.
Lễ hội đền Đông Cuông
Lễ hội đền Mẫu Đông Cuông là lễ hội văn hóa tâm linh, ẩn chứa nhiều nét văn hóa độc đáo và cổ kính. Hàng năm, cứ mỗi dịp Tết đến xuân về, lễ hội đền Đông Cuông lại được tổ chức vào ngày Mão đầu tiên của năm mới với phần lễ được tổ chức tại đền Mẫu đúng với nghi thức truyền thống như: đón ông Mo về đền, lễ mổ trâu trắng tế thần, lễ rước kiệu Mẫu sang sông, lễ dâng hương. Phần hội đa dạng, phong phú và mang đậm bản sắc văn hóa các dân tộc như đẩy gậy, kéo co, vật dân tộc, ném còn, đu tiên, đua thuyền…Bên cạnh đó, du khách thập phương đến hành hương, chiêm bái trong dịp này còn được tham gia các hoạt động trong phần hội như: thi đấu các môn thể thao dân tộc, các trò chơi dân gian, biểu diễn nghệ thuật quần chúng, trình diễn trang phục dân tộc, xe thư viện lưu động và tham quan mua sắm tại các gian hàng chợ quê và tham quan gian trưng bày báo xuân của Hội Nhà Báo tỉnh Yên Bái.
Ngoài lễ hội đầu năm, đền Đông Cuông còn tổ chức 1 lễ hội cơm mới vào tháng 9 âm lịch với chương trình của Festival thực hành tín ngưỡng đạo Mẫu; trình diễn trang phục thực hành tín ngưỡng đạo Mẫu; rước nước thiêng ở sông Hồng; triển lãm, trưng bày tranh, ảnh, thực hành nghi lễ thờ Mẫu. Giới thiệu, quảng bá về hình ảnh, con người, sản phẩm quế Văn Yên đến với du khách thập phương trong và ngoài nước như: hội chợ giới thiệu các sản phẩm quế; giới thiệu về trang phục, ẩm thực, tín ngưỡng của các dân tộc trên địa bàn huyện.
Ý nghĩa văn hóa của đền Đông Cuông
Trong tâm thức của người dân nơi đây, đền Đông Cuông, Mẫu Thượng Ngàn đã gắn liền với sông núi, hóa thân thành thần bản địa để nâng đỡ, che chở cho đồng bào các dân tộc trong vùng quanh năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống an lành, hạnh phúc. Trên mảnh đất linh thiêng này, mỗi dịp lễ hội chúng tôi cũng như muôn dân trăm họ từ mọi miền của Tổ quốc về đây để tỏ lòng thành kính dâng lên Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn và các vị thần linh, các anh hùng, nghĩa sỹ phù hộ, chở che để muôn dân được ấm no, hạnh phúc.
Để đáp ứng nhu cầu hoạt động văn hóa, tín ngưỡng của nhân dân, tri ân các bậc tiền nhân đã có công chống giặc ngoại xâm, bảo vệ đất nước, góp phần thực hiện Nghị quyết Trung ương 9 khóa XI về “xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước”, phát triển kinh tế xã hội địa phương, thúc đẩy phát triển du lịch tâm linh, huyện Văn Yên luôn khẳng định, việc trùng tu, tôn tạo hạng mục của di tích đền Ðông Cuông là cần thiết và đặt biệt quan tâm với nhiều việc làn cụ thể đó là tiến hành tu bổ, tôn tạo các hạng mục của di tích như: Sửa chữa Miếu Cô, Miếu cậu, Động Sơn Trang… Đồng chí Lã Thị Liền – Phó Chủ tịch UBND huyện Văn Yên, Trưởng Ban quản lý đền Đông Cuông cho biết: “Năm 2018 được sự nhất trí của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, UBND tỉnh Yên Bái, ngôi Đền chính đã được tu bổ, tôn tạo to hơn, đẹp hơn, khang trang hơn đáp ứng được nhu cầu, nguyện vọng hành hương chiêm bái của nhân dân và du khách thập phương khi đến thăm quan, lễ Mẫu. Duy trì, phát huy và nâng tầm việc tổ chức các lễ hội truyền thống tại Đền Đông Cuông như: Lễ hội đầu năm ngày Mão tháng Giêng và Lễ hội cơm mới ngày Mão tháng 9 âm lịch. Làm tốt công tác bảo vệ và tôn tạo môi trường tại khu vực di tích, xây dựng môi trường xã hội nhân văn như: An ninh trật tự, văn hóa ứng xử tại di tích. Đồng thời giữ gìn, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tam phủ” đã được UNESCO công nhận tại Đền Đông Cuông như: Năm 2017, lần đầu tiên huyện tổ chức Festival thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu thượng ngàn; trong năm 2020, huyện tiếp tục phối hợp với các đơn vị tổ chức Festival thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu thượng ngàn gắn với Lễ hội cơm mới Đền Đông Cuông, dự kiến khai mạc vào khoảng thời gian từ ngày 19 – 28/10/2020; tuyên truyền, vận động các thanh đồng, bản hội trong các nước biết đến Đền Đông Cuông và tham gia thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu tại Đền đảm bảo đúng các quy định của pháp luật…”
Tự hào là mảnh đất mang dấu tích linh thiêng, nơi Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn tọa lạc, che chở, đồng thời nhận thức rõ giá trị văn hóa và ý nghĩa của việc tổ chức lễ hội hàng năm nên huyện Văn Yên cũng như Ban Quản lý di tích và nhân dân các dân tộc huyện Văn Yên luôn nỗ lực để mang đến cho du khách và nhân dân một lễ hội trang trọng, chu đáo, văn minh, đảm bảo an toàn và thân thiện.
