Cái giá của sự tự tin thái quá

8 tháng 7 2015

Vào mùa tốt nghiệp, nhiều bạn trẻ rời môi trường thân thuộc thời đại học để bước chân vào thế giới việc làm đầy bí ẩn.

Tôi chưa từng phát biểu tại lễ tốt nghiệp nhưng nếu có thì tôi sẽ nói về sự trớ trêu – một đặc tính chi phối cuộc đời mà đôi nhiều phải mất nhiều năm ta mới hiểu hết được tầm ảnh hưởng của nó.

Điều này đặc biệt đúng ở các vị trí lãnh đạo: nếu họ bỏ qua sự trớ trêu – tức là hai điều trái ngược nhau nhưng lại đều đúng cả – thì họ sẽ gặp nhiều rắc rối.

Phẩm chất của lãnh đạo

Hãy nghĩ đến sự tự tin. Bất cứ nhà lãnh đạo tài giỏi nào cũng phải có khả năng truyền đạt cho người khác hiểu rằng họ biết điều gì đang xảy ra và họ sẵn sàng đương đầu với nó.

Nhìn vào những bộ phim ăn khách, bạn sẽ thấy tự tin là một đặc điểm rất phổ quát ở những người có tài lãnh đạo. James Bond, Indiana Jones và Miêu nữ không hề lo sợ hay do dự. Thay vào đó, họ rất chắc chắn và tự tin.

Khi nhìn thấy những nhà quản lý giống những anh hùng trong phim này, chúng ta sẽ nói rằng ‘đó là những người sẽ làm nên chuyện’.

Tự tin quá mức có thể dẫn đến sai lầm và khiến ta bỏ lỡ cơ hội. Đó có thể là việc mua lại một công ty lớn mà lẽ ra không nên mua (chẳng hạn như thỏa thuận mua lại Autonomy đã khiến Hewlett Packard mất 8,8 tỷ đô la), hay là việc bỏ quá nhiều thời gian hoàn thiện cái cũ cho nên bỏ qua cái mới (chẳng hạn như Microsoft dưới thời Steve Ballmer đã bỏ lỡ tiềm năng tìm kiếm trên mạng vốn đem lại lợi nhuận khổng lồ bởi mất công đầu tư cải tiến Windows từng bước).

Tuy nhiên, nói vậy không có nghĩa là ta không nên tự tin. Tự tin là hết sức cần thiết. Nhưng linh động và biết ứng phó thích hợp cũng quan trọng.

Tự tin thái quá có nghĩa là bạn sẽ bỏ qua những dấu hiệu cảnh báo rằng bạn có thể sai lầm. Bạn không thấy những dấu hiệu này bởi vì đối với bạn những dấu hiệu này không tồn tại. Đối với bạn khả năng mình có thể phạm sai lầm là một điều gì đó xa vời.

Lĩnh vực không quen thuộc

Sự tự tin có thể đem đến kết quả tốt trong những vấn đề hay lĩnh vực mà bạn thật sự nắm chắc. Từ đó mà suy ra một điều còn quan trọng hơn nữa: sự linh động và không cứng nhắc rất có ích nếu bạn đang xử lý một lĩnh vực gì đó mà bạn không quen thuộc.

Không may là điều này chẳng có ý nghĩa gì đối với những người như Steve Ballmer.

Trong quá trình làm việc, tôi thường chứng kiến những người có chuyên môn về một lĩnh vực này nhưng lại không giỏi ở một lĩnh vực khác không liên quan.

Người ta thường nghĩ mình có thể cũng giỏi trong lĩnh vực khác. Do đó mới có chuyện giám đốc điều hành một công ty lại cho mình rất rành về công nghệ; các giáo sư nghĩ mình có thể điều hành trường đại học tốt hơn nhà quản lý và vận động viên ngôi sao sử dụng ảnh hưởng của mình để buộc những nhà quản lý đưa vào những vận động viên mà anh ta cho là giỏi nhất.

Nếu bạn e ngại rằng tự tin là nguyên nhân duy nhất khiến bạn thất bại – hãy nghĩ về điều ngược lại – sự khiêm nhường.

Những nhà lãnh đạo khiêm nhường nhưng có năng lực thường mong muốn người khác đóng góp ý tưởng. Họ thường đảm nhận vai trò người hướng dẫn hay người dạy đối với người khác và tìm kiếm cơ hội để chuyển sự chú ý đến người khác.

Sự khiêm nhường không chỉ tạo khoảng trống cho các ngôi sao tỏa sáng, nó còn dẫn tới những quyết định được tính toán kỹ lưỡng bằng cách tận dụng kiến thức của người khác.

Khiêm nhường quá mức

Tất cả những điều trên đây đều tốt – ngoại trừ việc khiêm nhường quá đáng.

Cũng giống như tự tin quá mức, khiêm nhường quá đáng cũng có mặt trái của nó. Trong nhiều lĩnh vực của cuộc sống, không gì có thể thay cho bản năng diệt đối thủ. Cạnh tranh là phải giành chiến thắng và cảm giác kiêu ngạo không phải là điều xấu.

Trong một bài báo gần đây trên New York Times về siêu sao giải bóng rổ Mỹ Stephen Curry, huấn luyện viên của Curry mô tả anh ta là ‘khiêm tốn và kiêu ngạo’.

Chúng ta có thể có cả hai khía cạnh và bạn nên có cả hai.

Vấn đề là tìm lúc thích hợp để thể hiện phẩm chất nào trong năng lực lãnh đạo của bạn. Giúp đồng đội ghi điểm là điều tốt, nhưng tỏa sáng và giành lấy sự ghi điểm cũng vậy. Sự cạnh tranh ở mức độ cao nhất – trong thể thao và trong kinh doanh – khiến cho việc bạn chỉ có một phẩm chất là điều không nên.

Vậy thì chúng ta rút ra được điều gì?

Nếu bạn là một nhà quản lý hay điều hành công ty, hãy đảm bảo rằng bạn không rơi vào cái bẫy ‘cứ nhiều hơn là tốt’. Không phải vì quá tự tin là tốt hay sự khiêm nhường là phẩm chất đáng quý mà bạn sẽ tìm kiếm hay tưởng thưởng cho những người thể hiện nhiều một trong hai phẩm chất đó.

Nếu bạn mới bắt đầu sự nghiệp không bao lâu và vẫn đang suy nghĩ mình nên như thế nào, hãy cảnh giác với lời khuyên của mọi người rằng ‘hãy tập trung vào thế mạnh của mình’.

Lời khuyên này chỉ có ý nghĩa đến khi bạn đang ở giai đoạn nào đó – và giai đoạn đó là khi kỹ năng quản lý tiệm cận khả năng lãnh đạo. Hãy ý thức rằng sự khiêm tốn có thể giúp bạn ghi điểm với đồng nghiệp nhưng nếu bạn cứ bị đóng khung như thế thì sẽ rất khó mà cho bạn thăng tiến lên các vị trí lãnh đạo.

Những nhà lãnh đạo tài giỏi biết chấp nhận nghịch lý. Những người có tham vọng lãnh đạo hiểu được điều này sớm chừng nào tốt chừng đó.